Неке жјне отбасы туралы

Ќазаќстан Республикасыныѕ 1998 жылєы 17 желтоќсандаєы N 321-I Заѕы

Ќазаќстан Республикасы Парламентiнiѕ Жаршысы, 1998 ж., N 23

---

Ескерту. Мјтiндегi сґздер ауыстырылды - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 Заѕымен (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕдарымен.

 МАЗМЎНЫ

      Осы Заѕ Ќазаќстан Республикасындаєы неке-отбасы ќатынастарын, сондай-аќ оларды жїзеге асырудыѕ кепілдіктерін белгілеп, реттейді, отбасыныѕ дамуын Ќазаќстан Республикасы мемлекеттік јлеуметтік саясатыныѕ басым баєыты деп аныќтай отырып, оныѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєауды ќамтамасыз етеді.

1-бґлім. Жалпы ережелер

1-тарау. Неке-отбасы заѕдары

1-бап. Осы Заѕда пайдаланылатын негізгі ўєымдар

      Осы Заѕда мынадай ўєымдар пайдаланылады: 
      1) неке - ерлі-зайыптылар арасындаєы мїліктік жјне мїліктік емес жеке ќатынастарды туєызатын, отбасын ќўру маќсатымен заѕдарда белгіленген тјртіппен тараптардыѕ ерікті жјне толыќ келісімі жаєдайында жасалєан еркек пен јйелдіѕ арасындаєы теѕ ќўќыќты одаќ; 

      2) жалєан неке - отбасын ќўру ниетінсіз заѕда белгіленген тјртіппен жасалєан жјне ерлі-зайыптылардыѕ ќўќыќтары мен міндеттерін туєызбайтын неке; 

      3) отбасы - некеден, туыстыќтан, бала асырап алудан немесе балаларды тјрбиеге алудыѕ ґзге де нысандарынан туындайтын мїліктік жјне мїліктік емес жеке ќўќыќтар мен міндеттерге байланысты жјне отбасы ќатынастарын ныєайту мен дамытуєа жјрдемдесуге тиісті адамдар тобы; 

      4) неке жасы - адамныѕ некеге тўру ќўќыєына жеткендегі жасы; 

      5) балалыќ шаќ - кјмелетке толмаєан адамдардыѕ ќўќыќтыќ жай-кїйі; 

      6) мїліктіѕ шарттыќ режимі - ерлі-зайыптылардыѕ жјне олардыѕ осы некеден туєан балаларыныѕ неке шартымен белгіленген меншігініѕ режимі; 

      7) суррогат ана шарты - балалы болуды ќалайтын адамдар мен бойєа бала бітірудіѕ жасанды јдісін немесе эмбрион имплантациясын ќолдануєа келісімін берген јйелдіѕ арасындаєы келісім; 

      8) патронат - ујкілетті мемлекеттік орган мен баланы тјрбиелеуге алуєа тілек білдірген адамныѕ (патронат тјрбиешініѕ) жасасќан шарты бойынша ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар азаматтардыѕ отбасына тјрбиелеуге берілетін тјрбие нысаны; 

      9) алименттер - алуєа ќўќыєы бар екінші адамєа бір адам беруге міндетті болатын асырау ќаражаты; 

      10) отбасылыќ жаєдай - некеде тўрєандаєы немесе айырылысќандаєы жаєдай, балалардыѕ немесе отбасыныѕ басќа да мїшелерініѕ болуы немесе болмауы; 

      11) материалдыќ жаєдай - жалаќыныѕ, зейнетаќыныѕ, басќа да табыстардыѕ болуы немесе болмауы; олардыѕ мґлшері; мїліктіѕ болуы; еѕбек ќабілетін жоєалту дјрежесі; отбасыныѕ басќа мїшелерінен материалдыќ кґмек алуы немесе алмауы; 

      12) азаматтыќ хал актілері - адамныѕ ќўќыќтары мен міндеттерініѕ пайда болуына жјне тоќтатылуына байланысты оны дараландыратын заѕдыќ ресімделген мјн-жайлар;

      13) жаќын туыстары - ата-аналар, балалар, асырап алушылар, асырап алынєандар, ата-анасы бір жјне ата-анасы бґлек аєалы-інілер мен апалы-сіѕлілер (аєа-ќарындастар), ата, јже, немерелер;

      14) ќорєаншы (ќамќоршы) - ќорєаншылыќ пен ќамќоршылыќ жґніндегі міндеттерді жїзеге асыру їшін заѕда белгіленген тјртіппен таєайындалєан адам;

      15) ќорєаншылыќ (ќамќоршылыќ) - кјмелетке толмаєандардыѕ жјне сот јрекетке ќабілетсіз (јрекет ќабілеттілігі шектеулі) деп таныєан адамдардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєаудыѕ ќўќыќтыќ нысаны;

      16) репродукциялыќ денсаулыќ - адамныѕ толымды ўрпаќ туєызуєа ќабілетін кґрсететін денсаулыєы;

      17) суррогат ана - суррогат ана мен ыќтимал ата-ана арасындаєы шарт бойынша бойєа бала бітіру, оны кґтеру жјне туу;

      18) ќорєаншы жјне ќамќоршы орган - республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органы.
Ескерту. 1-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2006.01.10 N 116 (2006 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

2-бап. Неке-отбасы заѕдарыныѕ негіздері

      1. Неке жјне отбасы, ана, јке жјне бала мемлекеттіѕ ќорєауында болады.

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ неке-отбасы заѕдары:

      1) еркек пен јйелдіѕ некелі одаєыныѕ еріктілігі;

      2) ерлі-зайыптылардыѕ отбасындаєы ќўќыќтарыныѕ теѕдігі;

      3) отбасыныѕ ісіне кімніѕ болса да ґз бетінше араласуына жол берілмеушілік;

      4) отбасы ішіндегі мјселелерді ґзара келісіммен шешу; 

      5) балаларды отбасында тјрбиелеуге басымдыќ беру, олардыѕ ґсіп-жетілуі мен јл-ауќатты болуына ќамќорлыќ жасау; 

      6) отбасыныѕ кјмелетке толмаєан жјне еѕбекке ќабылетсіз мїшелерініѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєауєа басымдыќ беру; 

      7) отбасы мїшелерініѕ ґз ќўќыќтарын кедергісіз жїзеге асыруын ќамтамасыз ету, бўл ќўќыќтарды сот ќорєауыныѕ мїмкіндіктері; 

      8) отбасыныѕ барлыќ мїшелерін салауатты тўрмыс салтына ынталандыру принциптеріне негізделеді. 

      3. Мемлекеттік азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында ќиылєан неке єана танылады. 

      4. Некеге тўруы кезінде жјне отбасылыќ ќатынастарда јлеуметтік, нјсілдік, ўлттыќ тіл жјне діни белгілері бойынша азаматтардыѕ ќўќыќтарын шектеудіѕ кез келген нысандарына тыйым салынады. 
      Азаматтардыѕ неке-отбасы ќатынастарындаєы ќўќыќтары тек заѕ негізінде жјне отбасы мїшелері мен ґзге де азаматтардыѕ денсаулыєын, адамгершілігін, ќўќыќтарын жјне заѕды мїдделерін ќорєау маќсатында ќаншалыќты ќажет болса, сондай шамада єана шектелуі мїмкін.

3-бап. Неке-отбасы заѕдарымен реттелетін ќатынастар

      Неке-отбасы заѕдары: 

      1) некеге тўрудыѕ, некені тоќтатудыѕ жјне оны жарамсыз деп танудыѕ шарты мен тјртібін белгілейді; 

      2) отбасы мїшелерініѕ: ерлі-зайыптылардыѕ, ата-аналар мен балалардыѕ (асырап алушылар мен асырап алынєандардыѕ) арасындаєы, ал неке-отбасы заѕдарында кґзделген жаєдайларда жјне шектерде басќа туыстар мен ґзге де адамдардыѕ арасындаєы азаматтыќ ќўќыќтар мен міндеттерді, мїліктік емес жјне мїліктік жеке ќатынастарды реттейді; 

      3) ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды отбасына орналастырудыѕ нысандары мен тјртібін айќындайды; 

      4) азаматтыќ хал актілерін тіркеу жјне заѕдарда белгіленген тјртіппен аќылы ќызмет кґрсету тјртібін реттейді. 

4-бап. Неке-отбасы заѕдары жјне отбасы ќўќыєыныѕ
             нормаларын ќамтитын ґзге де актілер

      Ќазаќстан Республикасыныѕ неке жјне отбасы туралы заѕдары Ќазаќстан Республикасыныѕ  Конституциясына негізделеді, осы Заѕнан, отбасылыќ ќўќыќ нормалары ќамтылатын Ќазаќстан Республикасыныѕ ґзге де нормативтік ќўќыќтыќ актілерінен тўрады. 

5-бап. Неке-отбасы ќатынастарына азаматтыќ заѕдарды
             ќолдану

      1. Осы Заѕныѕ 3-бабында аталєан, неке-отбасы заѕдарымен реттелмеген (осы Заѕныѕ 4-бабы) отбасы мїшелерініѕ арасындаєы мїліктік жјне мїліктік емес жеке ќатынастарєа азаматтыќ заѕдар ќолданылады, ґйткені ол неке-отбасы ќатынастарыныѕ мјніне ќайшы келмейді. 

      2. Осы заѕныѕ 3-бабында кґзделген ќатынастар заѕдармен немесе тараптардыѕ келісімімен реттелмеген жјне оларєа ќолданылатын јдет-єўрып болмаєан жаєдайларда, бўл олардыѕ мјніне ќайшы келмейтіндіктен, мўндай ќатынастарєа ўќсас ќатынастарды реттейтін неке-отбасы жјне (немесе) азаматтыќ заѕдардыѕ нормалары (заѕ ўќсастыєы) ќолданылады. Аталєан жаєдайларда заѕ ўќсастыєын пайдалану мїмкін болмаса, неке-отбасы ќатынастары субъектілерініѕ ќўќыќтары мен міндеттері неке-отбасы немесе азаматтыќ заѕдардыѕ жалпы негіздері мен мјні жјне адалдыќ, парасаттылыќ пен јділеттілік талаптары (ќўќыќ ўќсастыєы) негізге алынып айќындалады. 

2-тарау. Неке-отбасы ќўќыќтарын жїзеге асыру жјне ќорєау

6-бап. Неке-отбасы ќатынастарындаєы ќўќыќтар мен
             міндеттерді жїзеге асыру

      1. Егер заѕ актілерінде ґзгеше белгіленбесе, азаматтар ґздеріне тиесілі неке-отбасы ќатынастарынан туындайтын ќўќыќтарды, оныѕ ішінде осы ќўќыќтарды ќорєауєа арналєан ќўќыќты ґз ќалауы бойынша ќолданады. 
      Неке-отбасы ќўќыќтарын жїзеге асыру жјне міндеттерді орындау отбасыныѕ басќа мїшелері мен ќўќыќтыѕ ґзге субъектілерініѕ ќўќыќтарын, бостандыєын жјне заѕды мїдделерін бўзбауєа тиіс. 

      2. Неке-отбасы ќўќыќтары заѕмен ќорєалады, бўєан осы ќўќыќтардыѕ маќсатына ќайшы келетін жаєдайлар ќосылмайды. 

7-бап. Неке-отбасы ќўќыќтарын ќорєау

      Неке-отбасы ќўќыќтарын ќорєауды азаматтыќ сот ісін жїргізу ережелері бойынша - сот, ал осы Заѕда кґзделген жаєдайларда мемлекеттік органдар немесе ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар осы Заѕныѕ тиісті баптарында кґзделген тјртіппен жїзеге асырады.

8-бап. Неке-отбасылыќ ќатынастарєа талап-арыздыѕ
             ескіруін ќолдану

      1. Талап-арыздыѕ ескіруі неке-отбасы ќатынастарынан туындайтын талаптарєа ќолданылмайды, бўєан бўзылєан ќўќыќты ќорєауєа арналєан мерзім осы Заѕмен белгіленген жаєдайлар ќосылмайды.

      2. Талап-арыздыѕ ескіруін белгілейтін нормаларды ќолдану кезінде сот Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ (жалпы бґлім) 177, 179, 180, 182-185-баптарыныѕ ережелерін басшылыќќа алады.

2-бґлім. Неке

3-тарау. Некеге тўрудыѕ шарттары мен тјртібі

9-бап. Некеге тўру шарттары

      1. Некеге тўру їшін некеге тўрушы еркек пен јйелдіѕ ґзара ерікті келісімі жјне олардыѕ неке жасына жетуі ќажет.

      2. Неке осы Заѕныѕ 11-бабында аталєан мјн-жайлар болєан жаєдайда ќиылмайды.

10-бап. Неке жасы

      1. Неке жасы еркектер мен јйелдер їшін он сегіз жас болып белгіленеді. 

      2. Дјлелді себептер болєан жаєдайда мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органдары неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге тґмендетуі мїмкін. 

      3. Неке жасын тґмендету туралы ґтінішті некеге тўруєа тілек білдірушілер немесе олардыѕ ата-аналары, не ќорєаншылары (ќамќоршылары) белгіленген неке жасын тґмендету ќажеттігін туєызатын себептерді кґрсете отырып ќозєай алады.

      4. Барлыќ жаєдайларда неке жасын тґмендетуге тек некеге тўрушылардыѕ келісімімен єана жол беріледі.

      5. Неке жасына толмаєан адамдар арасындаєы некеге ата-аналарыныѕ не ќорєаншыларыныѕ келісімімен єана рўќсат етіледі.

11-бап. Араларында неке ќиылуына жол берілмейтін адамдар

      Некеге тўруєа:

      1) біреуі болса да басќа тіркелген некеде тўрєан адамдардыѕ;

      2) тікелей ата-тегі бойынша жјне ґзінен тарайтын жаќын туыстардыѕ (ата-аналар мен балалардыѕ, атасыныѕ, јжесініѕ жјне немерелерініѕ), ата-анасы бір жјне ата-анасы бґлек јкесі немесе анасы ортаќ аєалы-інілер мен апалы-сіѕілілердіѕ (аєа-ќарындастардыѕ);

      3) асырап алушылар мен асырап алєандардыѕ; 

      4) біреуін болса да психикалыќ ауруыныѕ немесе аќыл есі кемдігініѕ салдарынан сот јрекетке ќабілетсіз деп таныєан адамдардыѕ арасында жол берілмейді.

12-бап. Некеге тўратын адамдарды медициналыќ тексеру

      1. Некеге тўруєа тілек білдіруші адамдарєа медициналыќ, сондай-аќ медициналыќ-генетикалыќ мјселелер жјне репродукциялыќ денсаулыќ ќорєау мјселелері бойынша консультация беру мен тексеруді мамандандырылєан денсаулыќ саќтау мекемелері жјне некеге тўратын адамдардыѕ екеуініѕ келісімімен єана жїргізеді. 

      2. Некеге тўратын адамдарды тексерудіѕ нјтижелері медициналыќ ќўпия болып табылады жјне ол некеге тўруєа ниеттенген адамєа тексеруден ґткен адамныѕ келісімімен єана хабарлануы мїмкін. 

13-бап. Некеге тўру тјртібі

      1. Некеге тўратын адамдардыѕ тікелей ќатысуымен неке мемлекеттік азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында ќиылады. 
      Некеге тўруєа ниет білдірген адамдардыѕ біреуі азаматтыќ хал актілерін жазу органына келе алмайтын ерекше жаєдайларда неке мўндай адамныѕ тўратын жері бойынша ќиылуы мїмкін. 
      Неке ќию кезінде ґкіл жіберуге жол берілмейді. 

      2. Некені ќию некеге тўруєа тілек білдірушілер азаматтыќ хал актілерін жазу органына арыз берген кїннен бастап бір ай мерзім ґткен соѕ жїргізіледі. 
      Дјлелді себептер болєан жаєдайда неке ќиюды мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органы бір ай ґткенге дейін неке ќиюєа, сондай-аќ осы мерзімді ўзартуєа, біраќ бір айдан аспайтын мерзімге ўзартуєа рўќсат етуі мїмкін.
      Ерекше мјн-жайлар болєан кезде (жїктілік, бала тууы, бір тараптыѕ ґміріне тікелей ќауіп тґнуі жјне басќа да ерекше мјн-жайлар) неке ґтініш берілген кїні ќиылуы мїмкін.

      3. Неке ќиюды мемлекеттік тіркеу азаматтыќ хал актілерін мемлекеттік тіркеу їшін белгіленген тјртіппен жїргізіледі.

      4. Азаматтыќ хал актілерін жазу органдарыныѕ некені тіркеуден бас тартуына некеге тўруєа тілек білдіруші адамдар не олардыѕ біреуі сотќа шаєым жасай алады.

4-тарау. Некені тоќтату

14-бап. Жўбайыныѕ (зайыбыныѕ)  ќайтыс болуы жјне оны
              ґлді немесе олардыѕ біреуі хабар-ошарсыз 
              кеткен деп жариялау салдарынан некеніѕ
              тоќтатылуы

      1. Неке ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ ќайтыс болуы немесе сот оны ґлді немесе хабар-ошарсыз кеткен деп жариялау салдарынан тоќтатылады. 

      2. Сот ќайтыс болды деп жариялаєан немесе сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныєан жўбайы келген жјне тиісті сот шешімі кїшін жойєан жаєдайда некені ерлі-зайыптылардыѕ бірлескен ґтініші бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органы ќалпына келтіруі мїмкін. 

      3. Егер жўбайлардыѕ екіншісі жаѕа некеге отырса, некені ќалпына келтіруге болмайды. 
      Егер неке ќию кезінде тараптарєа (немесе тараптардыѕ біреуіне) ќайтыс болды немесе хабар-ошарсыз кетті деп танылєан жўбайы тірі екені белгілі болса, бўл ереже ќолданылмайды. 

15-бап. Некені бўзу

      1. Неке ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ немесе екеуініѕ де ґтініші бойынша, сондай-аќ сот јрекетке ќабілетсіз деп таныєан жўбайдыѕ ќорєаншысыныѕ ґтініші бойынша оны бўзу жолымен тоќтатылуы мїмкін. 

      2. Некені јйелдіѕ жїктілігі кезеѕінде жјне бала туєаннан кейінгі бір жыл ішінде јйелдіѕ келісімінсіз бўзуєа болмайды. 

16-бап. Азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында
              некені бўзу

      1. Азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында некені бўзу кјмелетке толмаєан ортаќ балалары жоќ жјне бір-біріне мїліктік жјне ґзге де талаптар ќоймайтын ерлі-зайыптылардыѕ некені бўзуєа ґзара келісуі жаєдайында жїргізіледі. 

      2. Ерлі-зайыптыларєа ортаќ кјмелетке толмаєан балаларыныѕ болуына ќарамастан, ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ ґтініші бойынша, егер ерлі-зайыптылардыѕ екіншісін:

      1) сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;

      2) сот јрекетке ќабілетсіз деп таныса;

      3) ќылмыс жасаєаны їшін кемінде їш жыл мерзімге бас бостандыєынан айыруєа сотталса, неке азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында бўзылады.

      3. Некеніѕ бўзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматтыќ хал актілерін жазу органы азаматтыќ хал актілерін мемлекеттік тіркеу їшін белгіленген тјртіппен жїргізеді.

17-бап. Азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында
              некені бўзу кезінде ерлі-зайыптылардыѕ
              арасында туындайтын дауларды ќарау

      Некені бўзу кезінде ерлі-зайыптылардыѕ арасында туындайтын даулар азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында сот тјртібімен ќаралады.

18-бап. Некені сот тјртібімен бўзу

      Некені сот тјртібімен бўзу:

      1) осы Заѕныѕ 16-бабыныѕ 2-тармаєында кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, ерлі-зайыптыларда кјмелетке толмаєан ортаќ балалардыѕ болуы;

      2) ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ некені бўзуєа келісімі болмаєан кезде; 

      3) егер ерлі-зайыптылардыѕ біреуі ґзініѕ ќарсылыєы болмауына ќарамастан, некені бўзудан ґз јрекеттері не јрекетсіздігі арќылы жалтарса; 

      4) ерлі-зайыптылардыѕ бір-біріне мїліктік талаптары болєан жаєдайларда жїргізіледі.

19-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ некені бўзуєа
              келісім болмаєан жаєдайда некені сот
              тјртібімен бўзу

      1. Егер сот ерлі-зайыптылардыѕ одан јрі бірлесіп ґмір сїруі жјне отбасын саќтауы мїмкін еместігін аныќтаса, неке сот тјртібімен бўзылады. 

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ некені бўзуєа келісімі болмаєан жаєдайда, сот ерлі-зайыптыларды татуластыруєа шаралар ќолдануєа жјне ерлі- зайыптыларєа татуласу їшін їш ай кґлемінде мерзім таєайындай отырып, істі ќарауды кейінге ќалдыруєа ќўќылы. 
      Егер ерлі-зайыптыларды татуластыру жґніндегі шаралар нјтижесіз болып шыќса жјне ерлі-зайыптылар (олардыѕ біреуі) некені бўзуды талап етсе, неке бўзылады. 

20-бап. Ґзге де негіздер бойынша некені сот тјртібімен
бўзу

      1. Кјмелетке толмаєан ортаќ балалары бар ерлі-зайыптылардыѕ, сондай-аќ осы Заѕныѕ 18-бабыныѕ 3) тармаќшасында аталєан ерлі-зайыптылардыѕ некені бўзуєа ґзара келісімі болєан жаєдайда сот некені айырылысу себептерін аныќтамай-аќ бўзады. 

      2. Некені сот тјртібімен бўзу ерлі-зайыптылар некені бўзу туралы арыз берген кїннен бастап кемінде бір ай ґткен соѕ жїргізіледі. 

      3. Ерекше жаєдайларда сот осы баптыѕ 2-тармаєында аталєанынан кемірек мерзім белгілеуі мїмкін.

21-бап. Некені бўзу туралы шешім шыєару кезінде сот
шешетін мјселелер

      1. Некені сот тјртібімен бўзу кезінде ерлі-зайыптылар соттыѕ ќарауына кјмелетке толмаєан балалар ґздерініѕ ќайсысымен тўратындыєы туралы, балаларды жјне (немесе) еѕбекке жарамсыз мўќтаж жўбайын асырауєа ќаражат тґлеу тјртібі туралы, бўл ќаражаттыѕ мґлшері туралы не ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу туралы келісім ўсына алады. 

      2. Егер ерлі-зайыптылардыѕ арасында осы баптыѕ 1-тармаєында аталєан мјселелер бойынша келісім болмаса, сондай-аќ ол келісім балалардыѕ немесе ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ мїдделерін бўзатындыєы аныќталса, сот: 

      1) неке бўзылєаннан кейін кјмелетке толмаєан балалар ата-анасыныѕ ќайсысымен тўратындыєын айќындауєа; 

      2) балаларды асырауєа алимент ата-аналардыѕ ќайсысынан жјне ќандай мґлшерде ґндіріліп алынатынын белгілеуге; 

      3) ерлі-зайыптылардыѕ (олардыѕ біреуініѕ) талап етуі бойынша олардыѕ бірлескен ортаќ меншігіндегі мїлікті бґлуді жїргізуге; 

      4) екінші жўбайдан асырауєа ќаражат алуєа ќўќыєы бар жўбайдыѕ талап етуі бойынша осы асырау ќаражатыныѕ мґлшерін айќындауєа міндетті. 

      3. Егер мїлікті бґлу їшінші бір адамдардыѕ мїдделерін ќозєайтын болса, сот мїлікті жеке іс жїргізіліп бґлу туралы талапты жеке істе ќозєауєа ќўќылы. 

22-бап. Некеніѕ ол бўзылєан жаєдайда тоќтатылу кезі

      1. Азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында бўзылатын неке азаматтыќ хал актілерін жазу кітабында некеніѕ бўзылєандыєы мемлекеттік тіркелген кїннен бастап, ал неке сотта бўзылєан жаєдайда - соттыѕ шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап тоќтатылады.

      2. Сот некені бўзу туралы соттыѕ шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап їш кїн ішінде сот шешімініѕ кґшірмесін шешім шыєарылєан жердегі, сондай-аќ неке ќию мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органына жолдауєа міндетті.
     Ерлі-зайыптылардыѕ азаматтыќ хал актілерін жазу органында некеніѕ бўзылєаны туралы кујлік алєанєа дейін жаѕадан некеге тўруєа ќўќыєы жоќ.

23-бап. Некені тоќтатудыѕ салдары

      Некеніѕ тоќтатылуымен ерлі-зайыптылардыѕ, осы Заѕда кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, некелік ќатынастарынан туындайтын жеке жјне мїліктік ќўќыќтары мен міндеттері тоќтатылады.

5-тарау. Некеніѕ жарамсыздыєы

24-бап. Некені жарамсыз деп тану

      1. Осы Заѕныѕ 9-11-баптарында белгіленген шарттар бўзылєан кезде, сондай-аќ жалєан жасалєан жаєдайда неке жарамсыз деп танылады. 

      2. Мјжбїрлеп ќиылєан неке жарамсыз деп танылуы мїмкін. 

      3. Егер некеге тўрушы адамдардыѕ біреуі екіншісінен ќўрылєан отбасы мїшелеріне, жеке басыныѕ жјне ќоєамныѕ ќауіпсіздігіне наќты ќатер тґндіретін ауруы бар екенін жасырса, соѕєысы сотќа некені жарамсыз деп тану туралы талаппен жїгінуге ќўќылы. 

      4. Некені жарамсыз деп тануды сот жїргізеді. 

      5. Сот некені жарамсыз деп тану туралы соттыѕ шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап їш кїн ішінде соттыѕ осы шешімімен некеге тўру мемлекеттік тіркелген жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органына кґшірме жіберуге міндетті. 

      6. Некеніѕ жарамсыздыєы оныѕ ќиылєан кїнінен бастап танылады. 

25-бап. Некені жарамсыз деп тануды талап етуге ќўќыєы бар
адамдар

      1. Некені жарамсыз деп тану туралы талап ќоюєа:

      1) егер неке жасына толмаєан адаммен неке ќиылса (осы Заѕныѕ 10-бабы), кјмелетке толмаєан жўбайы, оныѕ ата-анасы (оларды ауыстыратын адамдар), ќорєаншы жјне ќамќоршы орган немесе прокурор ќўќылы. Кјмелетке толмаєан жўбай он сегіз жасќа толєаннан кейін некені жарамсыз деп тануды талап етуге тек оныѕ ґзі єана ќўќылы; 

      2) егер некеге тўруєа ерлі-зайыптылардыѕ бірініѕ ерікті келісімі болмаєан жаєдайда: мјжбїр ету, алдау, ќателесу немесе ґзініѕ жай-кїйініѕ салдарынан некеге тўруды мемлекеттік тіркеу кезінде ґзініѕ јрекеттерініѕ маѕызын тїсінбей жјне ґзін-ґзі билей алмауы себепті неке ќиылєан болса, некеге тўру арќылы ќўќыєы бўзылєан жўбай, сондай-аќ прокурор; 

      3) некені ќиюєа кедергі келтіретін мјн-жайлардыѕ бар екенін білмеген жўбай, јрекетке ќабілетсіз деп танылєан жўбайдыѕ ќорєаншысы, оныѕ алдындаєы бўзылмаєан неке бойынша жўбайы, осы Заѕныѕ 11-бабыныѕ талаптарын бўза отырып ќиылєан неке арќылы ќўќыќтары бўзылєан басќа да адамдар, сондай-аќ ќорєаншы жјне ќамќоршы орган мен прокурор; 

      4) жалєан некеге тўру жаєдайында прокурор, сондай-аќ некеніѕ жалєандыєы туралы білмеген жўбайы; 

      5) осы Заѕныѕ 24-бабыныѕ 3-тармаєында аталєан мјн-жайлар болєан кезде ќўќыєы бўзылєан жўбай ќўќылы. 

      2. Неке жасына толмаєан адаммен, сондай-аќ сот јрекетке ќабілетсіз деп таныєан адаммен ќиылєан некені жарамсыз деп тану туралы істі ќарау кезінде іске ќатысуєа ќорєаншы жјне ќамќоршы орган тартылады.

26-бап. Некеніѕ жарамсыздыєын болєызбайтын мјн-жайлар

      1. Егер некені жарамсыз деп тану туралы іс ќаралатын сјтке заѕєа орай оныѕ ќиылуына кедергі жасаєан мјн-жайлар жойылса, некені жарамсыз деп тануєа болмайды. 

      2. Егер кјмелетке толмаєан жўбайдыѕ мїдделері талап етсе, сондай-аќ оныѕ некені жарамсыз деп тануєа келісімі болмаєан жаєдайда сот неке жасына толмаєан адаммен ќиылєан некені жарамсыз деп тану туралы талап-арыздан бас тарта алады. 

      3. Егер мўндай некені тіркеткен адамдар істі сот ќараєанєа дейін іс жїзінде отбасын ќўрса, сот некені жалєан деп тани алмайды. 

      4. Ерлі-зайыптылардыѕ арасында заѕмен тыйым салынєан туыстыќ дјрежесі болєан не некені тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардыѕ біреуі басќа бўзылмаєан некеде тўрєан (осы Заѕныѕ 11-бабы) жаєдайларды ќоспаєанда, некені ол бўзылєаннан кейін жарамсыз деп тануєа болмайды.

27-бап. Некені жарамсыз деп танудыѕ салдары

      1. Сот жарамсыз деп таныєан неке, осы баптыѕ 4 жјне 5-тармаќтарында белгіленген жаєдайларды ќоспаєанда, ерлі-зайыптылардыѕ осы Заѕда кґзделген ќўќыќтары мен міндеттерін туєызбайды. 

      2. Некесі жарамсыз деп танылєан адамдар бірлесіп сатып алєан мїліктіѕ ќўќыќтыќ режимі Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ їлестік меншік туралы ережелерімен реттеледі. Ерлі-зайыптылар жасасќан неке шарты (осы Заѕныѕ 38-40-баптары) жарамсыз деп танылады. 

      3. Некені жарамсыз деп тану мўндай некеде туєан немесе неке жарамсыз деп танылєан кїннен бастап екі жїз жетпіс кїн ішінде туєан балалардыѕ ќўќыєына нўќсан келтірмейді (осы Заѕныѕ 46-бабыныѕ 2-тармаєы). 

      4. Некені жарамсыз деп тану туралы шешім шыєарєан кезде сот некені жарамсыз деп тану їшін негізге алынєан мјн-жайлардан некеге тўру кезінде бейхабар болєан жўбайдыѕ (адал ниетті жўбай) екінші жўбайдан осы Заѕныѕ 134, 135-баптарына сјйкес асырауєа ќаражат алу ќўќыєын тануєа ќўќылы, ал некені жарамсыз деп таныєан кезге дейін бірлесіп сатып алынєан мїлікті бґлуге ќатысты осы Заѕныѕ 32, 36, 37-баптарында белгіленген ережелерді ќолдануєа, сондай-аќ неке шартын толыќ немесе ішінара жарамды деп тануєа ќўќылы.
     Адал ниетті жўбай азаматтыќ заѕдарда кґзделген ережелер бойынша ґзіне келтірілген материалдыќ жјне моральдыќ зиянды ґтеуді талап етуге ќўќылы.

     5. Адал ниетті жўбай некені жарамсыз деп таныєан кезде ґзі неке ќиюды мемлекеттік тіркеу кезінде таѕдаєан тегін саќтап ќалуєа ќўќылы.

6-тарау. Ерлі-зайыптылардыѕ жеке ќўќыќтары мен міндеттері

28-бап. Ерлі зайыптылардыѕ ќўќыќтары мен міндеттерініѕ
туындауы

      Ерлі-зайыптылардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында некеге тўру мемлекеттік тіркелген кїннен бастап туындайды.

29-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ отбасындаєы теѕдігі

      1. Ерлі-зайыптылар теѕ ќўќыќтарды пайдаланады жјне теѕ міндеттер атќарады.

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысы ќызмет, кјсіп тїрін, тўрєылыќты жерді таѕдауда ерікті. 

      3. Ана, јке болу, балаларды тјрбиелеу, оларєа білім беру мјселелері мен отбасы ґмірініѕ басќа да мјселелерін ерлі-зайыптылар бірлесіп шешеді. 

       4. Ерлі-зайыптылар отбасындаєы ґз ќатынастарын ґзара сыйластыќ жјне ґзара кґмек негізінде ќўруєа, отбасыныѕ игілігі мен ныєаюына жјрдемдесуге, ґз балаларыныѕ денсаулыєына, ґсіп-жетілуіне жјне олардыѕ јл-ауќаты жаєдайына ќамќорлыќ жасауєа міндетті. 

30-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ тек таѕдау ќўќыєы

      1. Некеге тўру кезінде ерлі-зайыптылар ґз тілектері бойынша ортаќ тек ретінде ґздерініѕ біреуініѕ тегін таѕдап алады не ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысы ґзініѕ некеге тўрєанєа дейінгі тегін саќтап ќалады, не ґз тегіне екінші жўбайдыѕ тегін ќосады. 
      Егер ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ некеге тўрєанєа дейінгі тегі ќосарлас болса, тектерді ќосуєа жол берілмейді.

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ тегін ґзгертуі екінші жўбайдыѕ тегін ґзгертуіне јкеп соќпайды.

      3. Неке бўзылєан жаєдайда ерлі-зайыптылар ортаќ текті саќтауєа немесе ґздерініѕ некеге тўрєанєа дейінгі тегін ќалпына келтіруге ќўќылы.

7-тарау. Ерлі-зайыптылардыѕ мїліктік ќўќыќтары мен
міндеттері

1. Ерлі-зайыптылар мїлкініѕ заѕды режимі

31-бап. Ерлі-зайыптылар мїлкініѕ заѕды режимі ўєымы

      1. Егер неке шартында ґзгеше белгіленбесе, ерлі-зайыптылардыѕ бірлескен ортаќ меншігініѕ режимі олардыѕ мїлкініѕ заѕды режимі болып табылады. 

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ шаруа (фермерлік) ќожалыєы мїшелерініѕ бірлескен меншігі болып табылатын мїлікті иелену, пайдалану жјне оєан билік ету ќўќыєы Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ (Жалпы бґлім) 224 жјне 225-баптарымен белгіленеді.

32-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ бірлескен ортаќ меншігі

      1. Ерлі-зайыптылар некеде тўрєан кезде жинаєан мїлік олардыѕ бірлескен ортаќ меншігі болып табылады. 

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ некеде тўрєан кезде жинаєан мїлкіне (ерлі- зайыптылардыѕ ортаќ мїлкіне) ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ еѕбек ќызметінен, кјсіпкерлік ќызметтен жјне санаткерлік ќызмет нјтижелерінен тапќан табыстары, ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкінен жјне ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ бґлек мїлкінен тїскен кірістер, олар алєан зейнетаќылар, жјрдемаќылар, сондай-аќ арнаулы нысаналы маќсаты жоќ ґзге де аќшалай тґлемдер (материалдыќ кґмек сомалары, мертігу не денсаулыєыныѕ ґзге де заќымдануы салдарынан еѕбек ќабілетін жоєалтуына жјне басќаларына байланысты залалды ґтеуге тґленген сомалар) жатады. Сондай-аќ ерлі- зайыптылардыѕ ортаќ кірістерініѕ есебінен сатып алынєан жылжымалы жјне жылжымайтын мїліктер, баєалы ќаєаздар, жарналар, салымдар, несие мекемелеріне немесе ґзге де коммерциялыќ ўйымдарєа салынєан капиталдаєы їлестер жјне ерлі-зайыптылар некеде тўрєан кезеѕде тапќан басќа да кез келген мїлік ол ерлі-зайыптылардыѕ ќайсысыныѕ атына сатып алынєанына не аќша ќаражаттарын ерлі-зайыптылардыѕ ќайсысы салєанына ќарамастан, ерлі- зайыптылардыѕ ортаќ мїлкі болып табылады. 

      3. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлікке ќўќыєы некеде тўрєан кезеѕде їй шаруашылыєын жїргізуді, балаларды баєып-кїтуді жїзеге асырєан немесе басќа да дјлелді себептермен жеке кірісі болмаєан жўбайєа да тиесілі.

33-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін иелену, пайдалану
жјне оєан билік ету

      1. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін иелену, пайдалану жјне оєан билік ету ерлі-зайыптылардыѕ ґзара келісімі бойынша жїзеге асырылады. 

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкіне билік ету жґнінде ерлі- зайыптылардыѕ бірі мјмілелер жасасќан кезде екінші жўбайыныѕ келісімі керек болады. 
      Ерлі зайыптылардыѕ біреуі ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкіне билік ету жґнінде жасасќан мјмілесін сот басќа жўбайдыѕ келісімі болмауын дјлел етіп, тек оныѕ талап етуімен єана жјне басќа тараптыѕ мјміле жґнінде білгендігі немесе осы мјмілені жасасуєа басќа жўбайдыѕ кїні бўрын білуі тиіс екендігі дјлелденген жаєдайларда єана жарамсыз деп тануы мїмкін. 

      3. Ерлі-зайыптылардыѕ біреуі жылжымайтын мїлікке билік ету жґнінде мјміле мен нотариаттыќ кујландыруды жјне (немесе) заѕда белгіленген тјртіппен тіркеуді талап ететін мјміле жасауы їшін басќа жўбайдыѕ нотариат кујландырєан келісімін алуы ќажет.
      Аталєан мјміле жасауєа нотариат кујландырєан келісімі алынбаєан жўбай осы мјміленіѕ жасалєандыєы туралы ґзі білген немесе білуге тиіс болєан кїннен бастап бір жыл ішінде мјмілені сот тјртібімен жарамсыз деп тануды талап етуге ќўќылы.

34-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ меншігі

      1. Мыналар ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ меншігі болып табылады:

      1) некеге тўрєанєа дейін ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысына тиесілі болєан мїлік;

      2) ерлі-зайыптылардыѕ некеде тўрєан кезеѕінде сыйлыќќа, мўрагерлік тјртібімен немесе ґзге де мјміле жасау бойынша тегін алєан мїлкі;

      3) ќымбат заттар мен басќа да сјн-салтанат заттарын ќоспаєанда, некеде тўрєан кезеѕде ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ ќаражаты есебінен сатып алынса да, жеке пайдалану заттары (киім-кешек, аяќкиім жјне басќалар).

      2. Некеніѕ іс жїзінде тоќтатылуына байланысты бґлек тўрєан кезде ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысы тапќан мїлікті сот олардыѕ јрќайсысыныѕ меншігі деп тануы мїмкін.

35-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ мїлкін олардыѕ
бірлескен ортаќ мїлкі деп тану

      Егер некеде тўрєан кезеѕде ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкі немесе басќа жўбайдыѕ мїлкі не ерлі-зайыптылардыѕ кез келгенініѕ еѕбегі есебінен осы мїліктіѕ ќўнын едјуір арттыратын салыным жїргізілгені (кїрделі жґндеу, ќайта жаѕєырту, ќайта жабдыќтау жјне с.с.) аныќталса, ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ мїлкі олардыѕ бірлескен ортаќ меншігі болып танылуы мїмкін. 

36-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу

      1. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу ерлі-зайыптылардыѕ кез келгенініѕ талап ету бойынша неке кезеѕінде де, ол бўзылєаннан кейін де, сондай-аќ ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкіндегі ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ їлесінен ґндіріп алу їшін ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу туралы кредит берушініѕ талабын мјлімдеуі жаєдайында да жїргізілуі мїмкін. 

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкі ерлі-зайыптылар арасында олардыѕ келісімі бойынша бґлінуі мїмкін. Ерлі-зайыптылардыѕ ќалауы бойынша олардыѕ ортаќ мїлікті бґлу туралы келісімі нотариат арќылы кујландырылуы мїмкін. 

      3. Дау туєан жаєдайда ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу, сондай-аќ ерлі-зайыптылардыѕ сол мїліктегі їлестерін аныќтау сот тјртібімен жїргізіледі. 
      Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу кезінде сот ерлі-зайыптылардыѕ талап етуі бойынша ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысына ќандай мїлік берілуге тиіс екендігін аныќтайды. Егер ерлі-зайыптылардыѕ біреуіне ќўны оєан тиесілі їлестен асатын мїлік берілсе, басќа жўбайєа тиісінше аќшалай немесе ґзге де ґтемаќы берілуі мїмкін. 

      4. Кјмелетке толмаєан балалардыѕ єана ќажеттерін ќанаєаттандыру їшін сатып алынєан заттар (киім-кешек, аяќ киім, мектеп жјне спорт жабдыќтары, музыкалыќ аспаптар, балалар кітапханасы жјне басќалары) бґлінуге жатпайды жјне бала бірге тўратын жўбайєа ґтемаќысыз беріледі. 
      Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкініѕ есебінен ерлі-зайыптылар ґздерініѕ кјмелетке толмаєан ортаќ балаларыныѕ атына салєан салымдары сол балаларєа тиесілі болып есептеледі жјне ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлген кезде есепке алынбайды. 

      5. Ерлі-зайыптылардыѕ неке кезеѕіндегі ортаќ мїлкін бґлген жаєдайда ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкініѕ бґлінбеген бґлігі, сондай-аќ ерлі- зайыптылардыѕ одан кейінгі неке кезеѕінде тапќан мїлкі олардыѕ бірлескен ортаќ меншігін ќўрайды. 

      6. Некесі бўзылєан ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу туралы ерлі- зайыптылар талабына талап-арыз мерзімі ґтуініѕ їш жылдыќ мерзімі ќолданылады. 

37-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу кезінде
їлестерді аныќтау

      1. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу жјне осы мїліктегі їлестерін айќындау кезінде, егер олардыѕ арасындаєы шартта ґзгеше кґзделмесе, ерлі- зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ їлесі теѕ деп танылады. 

      2. Сот кјмелетке толмаєан балалардыѕ мїдделерін негізге ала отырып жјне (немесе) ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ мїдделерін негізге ала отырып, егер жўбайлардыѕ бірі дјлелсіз себептермен табыс таппаса немесе ерлі- зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін отбасыныѕ мїдделеріне залал келтіріп жўмсаса, ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкіндегі їлестерініѕ теѕдігі негізін ескермеуге ќўќылы. 

      3. Ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу кезінде ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ борыштары олардыѕ арасында ґздеріне берілген їлеске ќарай бґлінеді. 

2. Ерлі-зайыптылар мїлкініѕ шарттыќ режимі

38-бап. Неке шарты

      Некеге тўрушы адамдардыѕ келісімі немесе ерлі-зайыптылардыѕ некедегі жјне (немесе) ол бўзылєан жаєдайдаєы мїліктік ќўќыќтары мен міндеттерін айќындайтын келісім неке шарты деп танылады.

39-бап. Неке шартын жасасу

      1. Неке шарты некеге тўруды мемлекеттік тіркеуге дейін де, неке кезеѕіндегі кез келген уаќытта да жасалуы мїмкін.
      Некеге тўруды мемлекеттік тіркеуге дейін жасалєан неке шарты некеге тўру мемлекеттік тіркелген кїннен бастап кїшіне енеді.

      2. Неке шарты жазбаша тїрде жасалады жјне оны нотариат кујландыруєа тиіс.

40-бап. Неке шартыныѕ мазмўны

      1. Ерлі-зайыптылар неке шартымен заѕда белгіленген бірлескен ортаќ меншік режимін (осы Заѕныѕ 32-бабы) ґзгертуге, ерлі-зайыптылардыѕ барлыќ мїлкіне, оныѕ жекелеген тїрлеріне немесе ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысыныѕ мїлкіне бірлескен, їлестік немесе бґлектелген меншік режимін белгілеуге ќўќылы. 
      Неке шарты ерлі-зайыптылардыѕ ќолда бар мїлкі жґнінде де, болашаќтаєы мїлкі жґнінде де жасалуы мїмкін. 
      Неке шартында ерлі-зайыптылар ґзара кїтіп-баєу жґніндегі ґз ќўќыќтары мен міндеттерін, бір-бірініѕ кірістеріне ќатысу јдістерін, олардыѕ јрќайсысыныѕ отбасылыќ шыєындар жасау тјртібін айќындауєа; неке бўзылєан жаєдайда ерлі-зайыптылардыѕ јрќайсысына берілетін мїлікті белгілеуге, сондай-аќ неке шартына ерлі-зайыптылардыѕ мїліктік ќатынастарына ќатысты ґзге де кез келген ережелерді енгізуге ќўќылы. 

      2. Неке шартында кґзделген ќўќыќтар мен міндеттер белгілі бір мерзімдермен шектелуі не белгілі бір жаєдайлардыѕ туындауына немесе туындамауына ќарай ќойылуы мїмкін. 

      3. Неке шарты ерлі-зайыптылардыѕ ќўќыќ ќабілетін немесе јрекет ќабілеттілігін, олардыѕ ґз ќўќыќтарын ќорєау їшін сотќа жїгіну ќўќыєын шектей алмайды; ерлі зайыптылар арасындаєы мїліктік емес жеке ќатынастарды, ерлі-зайыптылардыѕ балаларєа ќатысты ќўќыќтары мен міндеттерін реттей алмайды; еѕбекке ќабілетсіз мўќтаж жўбайдыѕ асырау ќаражатын алуєа ќўќыєын шектейтін жаєдайды кґздей алмайды; ерлі-зайыптылардыѕ біреуін ґте ќолайсыз жаєдайєа ќалдыратын немесе неке-отбасы заѕдарыныѕ негізгі бастауларына ќайшы келетін басќа да жаєдайларды ќамти алмайды. 

41-бап. Неке шартын ґзгерту жјне бўзу

      1. Неке шарты ерлі-зайыптылардыѕ келісім бойынша кез келген уаќытта ґзгертілуі немесе бўзылуы мїмкін. Неке шартын ґзгерту туралы немесе бўзу туралы келісім неке шартыныѕ ґзі сияќты нысанда жасалады. 
      Неке шартын орындаудан біржаќты бас тартуєа жол берілмейді. 

      2. Ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ талап етуі бойынша неке шарты Ќазаќстан Республикасыныѕ Азаматтыќ кодексінде неке шартын ґзгерту жјне бўзу їшін белгіленген негіздер мен тјртіп бойынша соттыѕ шешімімен ґзгертілуі немесе бўзылуы мїмкін. 

      3. Неке шартында, неке тоќтатылєаннан кейінгі кезеѕге арналып кґзделген міндеттерді ќоспаєанда, неке шартыныѕ ќолданылуы неке тоќтатылєан кезден бастап тоќтатылады (осы Заѕныѕ 22-бабы).

42-бап. Неке шартын жарамсыз деп тану

      1. Неке шартын сот Ќазаќстан Республикасыныѕ Азаматтыќ кодексінде мјмілелердіѕ жарамсыздыєы їшін кґзделген негіздер бойынша толыќ немесе ішінара жарамсыз деп тануы мїмкін.

      2. Егер шарттыѕ талаптары ерлі-зайыптылардыѕ бірін ґте ќолайсыз жаєдайда ќалдыратын болса, олардыѕ бірініѕ талап етуі бойынша да сот неке шартын толыќ немесе ішінара жарамсыз деп тануы мїмкін. Осы Заѕныѕ 40-бабы 3-тармаєыныѕ талаптарын бўзатын неке шартыныѕ талаптары жарамсыз деп танылады.

3. Ерлі-зайыптылардыѕ міндеттемелер бойынша жауапкершілігі

43-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ мїлкінен ґндіріп алу

      1. Ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ міндеттемелері бойынша ґндіріп алу тек сол жўбайыныѕ мїлкіне єана жасалуы мїмкін. Бўл мїлік жеткіліксіз болєан жаєдайда кредит беруші ґзіне ґндіріп алу їшін ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкін бґлу кезінде борышкер жўбайєа тиесілі болатын борышкер жўбайдыѕ їлесін бґліп беруді талап етуге ќўќылы. 

      2. Ґндіріп алу ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ міндеттемелері бойынша, сондай-аќ сот ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ міндеттемелері бойынша алынєандардыѕ бјрі отбасыныѕ ќажеттеріне пайдаланєандыєын аныќтаса, ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ міндеттемелері бойынша да ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкінен жасалады. Бўл мїлік жеткіліксіз болєан жаєдайда ерлі- зайыптылар аталєан міндеттемелер бойынша ґздерініѕ јрќайсысыныѕ мїлкімен бірлесе отырып жауапты болады. 
      Егер соттыѕ їкімімен ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкі ерлі-зайыптылардыѕ біреуі ќылмыстыќ жолмен алєан ќаражат есебінен сатып алынєаны немесе кґбейтілгені аныќталса, ґндіріп алу тиісінше ерлі-зайыптылардыѕ ортаќ мїлкінен немесе оныѕ бір бґлігінен жасалуы мїмкін. 

      3. Ерлі-зайыптылардыѕ кјмелетке толмаєан балалары келтірген зиян їшін жауапкершілігі азаматтыќ заѕдармен белгіленеді. Ерлі-зайыптылардыѕ кјмелетке толмаєан балалары келтірген зиянды ґтеуі кезінде олардыѕ мїлкінен ґндіріп алу осы баптыѕ 2-тармаєына сјйкес жасалады. 

44-бап. Неке шартын жасасу, ґзгерту жјне бўзу кезіндегі
              кредит берушілердіѕ ќўќыќтарына кепілдік

      Борышкер жўбайдыѕ кредит берушісі (кредит берушілері) айтарлыќтай ґзгерген мјн-жайларєа байланысты Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ (Жалпы бґлім) 401-404-баптарында белгіленген тјртіппен ерлі-зайыптылар арасында жасалєан неке шартыныѕ талаптарын ґзгертуді немесе оны бўзуды талап етуге ќўќылы.

3-бґлім. Отбасы

8-тарау. Балалардыѕ туу тегін белгілеу

45-бап. Ата-аналардыѕ жјне балалардыѕ ќўќыќтары мен
міндеттері туындауыныѕ негіздері

      Ата-аналардыѕ жјне балалардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері балалардыѕ заѕмен белгіленген тјртіппен кујландырылєан тегіне негізделеді.

46-бап. Баланыѕ туу тегін белгілеу

      1. Баланыѕ анасы жаєынан тегін (анасы болуын) ананыѕ медициналыќ мекемеде бала туєанын растайтын ќўжаттар негізінде, ал бала медициналыќ мекемеден тыс жерде туєан жаєдайда - медициналыќ ќўжаттардыѕ, кујлардыѕ кґрсетулерініѕ немесе ґзге де айєаќтардыѕ негізінде азаматтыќ хал актілерін жазу органы белгілейді. 

      2. Бір-бірімен некеде тўратын адамдармен туєан баланыѕ туу тегі ата- анасыныѕ неке туралы жазбасымен кујландырылады. 
      Бала неке бўзылєан, оны жарамсыз деп таныєан кезден бастап немесе бала анасыныѕ жўбайы ќайтыс болєан кезден бастап екі жїз жетпіс кїн ішінде туєан жаєдайда, егер ґзгеше дјлелденбесе, анасыныѕ бўрынєы жўбайы баланыѕ јкесі болып танылады. 

      3. Егер баланыѕ анасы баланыѕ јкесі ґзініѕ жўбайы (бўрынєы жўбайы) емес деп мјлімдесе, баланыѕ јкесі осы баптыѕ 4-тармаєында немесе осы Заѕныѕ 47-бабында кґзделген ережелер бойынша белгіленеді. 

      4. Баланыѕ анасымен некеде тўрмайтын адамныѕ јке болуы баланыѕ јкесі мен анасыныѕ азаматтыќ хал актілерін жазу органына бірлесіп арыз беруі жолымен; анасы ќайтыс болєан, ол јрекетке ќабілетсіз деп танылєан, анасыныѕ тўратын жерін аныќтау мїмкін болмаєан жаєдайларды немесе ол ата-ана ќўќыєынан айырылєан жаєдайда - ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ келісімімен бала јкесініѕ арызы бойынша, мўндай келісім болмаєан жаєдайда - сот шешімімен белгіленеді. 
      Јке болуды аныќтау туралы бірлесіп арыз беру бала туєаннан кейін мїмкін емес немесе ќиын деп ўйєаруєа негіз беретін мјн-жайлар болєан кезде болашаќ баланыѕ бір-бірімен некеде тўрмайтын ата-анасы анасы жїкті болєан кезде азаматтыќ хал актілерін жазу органына сондай арыз беруге ќўќылы. Баланыѕ ата-анасы туралы жазба бала туєаннан кейін жасалады. 
      Егер анасыныѕ кїйеуі емес еркектіѕ јке екендігі аныќ болып шыќса, анасы босанєанєа дейінгі жјне босанєаннан кейінгі кезеѕдердіѕ ішінде ґзін асырау жґніндегі шыєындарєа одан тиісті аќша ќаражатын сот тјртібімен талап етуге ќўќылы. Аќша ќаражатыныѕ мґлшерін тараптардыѕ материалдыќ, отбасылыќ жјне назар аударуєа тўрарлыќ басќа да мїдделерін негізге ала отырып, аќша ќаражатын тґлеу кезінде ќолданылып жїрген есептік кґрсеткіштіѕ еселенген араќатынасымен сот белгілейді. 

      5. Он сегіз жасќа (кјмелетке) толєан адам жґнінде јке болуды белгілеуге оныѕ келісімімен єана, ал егер ол јрекетке ќабілетсіз деп танылєан болса - оныѕ ќорєаншысыныѕ немесе ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ келісімімен єана жол беріледі. 

47-бап. Јкелікті сот тјртібімен белгілеу

      Бір-бірімен некеде тўрмайтын ата-аналардан бала туєан жаєдайда жјне ата-ананыѕ бірлескен арызы немесе бала јкесініѕ арыз болмаєан кезде (осы Заѕныѕ 46-бабыныѕ 4-тармаєы) баланыѕ наќты адамнан туу тегі (јке болуды) ата-аналарыныѕ біреуініѕ, бала ќорєаншысыныѕ (ќамќоршысыныѕ) арызы бойынша немесе баланы асырап отырєан адамныѕ арызы бойынша, сондай-аќ баланыѕ кјмелетке толєаннан кейінгі ґз арызы бойынша сот тјртібімен белгіленеді. Бўл жаєдайда сот баланыѕ наќты адамнан туу тегін аныќ растайтын айєаќтарды ескереді. 

48-бап. Соттыѕ јке болуды тану фактісін белгілеуі

      Ґзін баланыѕ јкесімін деп таныєан, біраќ баланыѕ анасымен некеде тўрмаєан адам ќайтыс болєан жаєдайда оныѕ јке екенін тану фактісі азаматтыќ іс жїргізу заѕдарында белгіленген ережелер бойынша сот тјртібімен белгіленуі мїмкін. 

49-бап. Баланыѕ ата-анасын туу туралы жазбалар кітабына
жазу

      1. Бір-бірімен некеде тўратын јке мен ана туу туралы жазбалар кітабына олардыѕ кез келгенініѕ арызы бойынша баланыѕ ата-анасы болып жазылады. 

      2. Егер ата-ана бір-бірімен некеде тўрмаса, баланыѕ анасы туралы жазба-анасыныѕ арыз бойынша, ал баланыѕ јкесі туралы жазба баланыѕ јкесі мен анасыныѕ бірлескен арызы бойынша немесе бала јкесініѕ арызы бойынша (осы Заѕныѕ 46-бабыныѕ 4-тармаєы) жїргізіледі немесе јкесі соттыѕ шешіміне сјйкес жазылады. 

      3. Бала некеде тўрмайтын анадан туєан ретте, ата-ананыѕ бірлескен арызы болмаєан жаєдайда немесе јке болуды аныќтау туралы сот шешімі болмаєан жаєдайда туу туралы жазбалар кітабында бала јкесініѕ тегі анасыныѕ тегі бойынша, бала јкесініѕ аты-жґні - бала анасыныѕ кґрсетуі бойынша жазылады. 

      4. Некеде тўратын жјне бойєа бала бітірудіѕ жасанды јдісін немесе эмбрион имплантациясын ќолдануєа жазбаша тїрде ґз келісімін берген адамдар осы јдістерді ќолдану нјтижесінде ґздерінде бала туєан жаєдайда туу туралы жазбалар кітабына оныѕ ата-анасы болып жазылады. 
      Суррогат ана мен бойєа бала бітірудіѕ жасанды јдістері мјселелерін ќўќыќтыќ реттеу Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгіленеді. 

50-бап. Јке (ана) болуды даулау

      1. Осы Заѕныѕ 49-бабыныѕ 1 жјне 2-тармаќтарына сјйкес жїргізілген туу туралы жазбалар кітабына ата-ананы жазу баланыѕ јкесі немесе анасы ретінде жазылєан адамныѕ, іс жїзінде баланыѕ јкесі немесе анасы болып табылатын адамныѕ, бала кјмелетке толєаннан кейін оныѕ ґзініѕ, бала ќорєаншысыныѕ (ќамќоршысыныѕ), сот јрекетке ќабілетсіз деп таныєан ата-ана ќорєаншысыныѕ талап етуі бойынша тек сот тјртібімен єана даулануы мїмкін. 

      2. Осы Заѕныѕ 49-бабыныѕ 2-тармаєыныѕ негізінде баланыѕ јкесі болып жазылєан адамныѕ јке болуына дау туєызу туралы талабы, егер жазу кезінде бўл адамєа оныѕ іс жїзінде баланыѕ јкесі емес екендігі айќын болса, ќанаєаттандырылмайды. 

      3. Заѕда белгіленген тјртіппен бойєа бала бітірудіѕ жасанды јдісін немесе эмбрион имплантациясын ќолдануєа жазбаша тїрде келісім берген жўбайдыѕ јке болуды даулау кезінде осы мјн-жайларєа сілтеме жасауєа ќўќыєы жоќ. 
      Басќа јйелге эмбрион имплантациясына келісім берген ерлі-зайыптылардыѕ, сондай-аќ суррогат ананыѕ (осы Заѕныѕ 49-бабы 4-тармаєыныѕ екінші бґлігі) туу туралы жазбалар кітабына ата-аналар жазылєаннан кейін ана жјне јке болуды даулау кезінде осы мјн-жайларєа сілтеме жасауєа ќўќыєы жоќ.

51-бап. Бір-бірімен некеде тўрмайтын адамдардан туєан
балалардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері

      Осы Заѕныѕ 46-48-баптарында кґзделген тјртіппен јке екені белгіленген жаєдайда балалардыѕ ата-аналары мен олардыѕ туыстарына ќатысты бір-бірімен некеде тўратын адамдардан туєан балалардаєы сияќты ќўќыќтары мен міндеттері болады.

9-тарау. Баланыѕ ќўќыќтары

52-бап. Баланыѕ отбасында ґмір сїру жјне тјрбиелену ќўќыєы

      1. Он сегіз жасќа (кјмелетке) толмаєан адам бала деп танылады. 

      2. Јрбір баланыѕ мїмкін болєанынша отбасында ґмір сїруге жјне тјрбиеленуге ќўќыєы, ґзініѕ ата-анасын білуге ќўќыєы, олардыѕ ќамќорлыєына ќўќыєы, ґзініѕ мїдделеріне ќайшы келетін жаєдайларды ќоспаєанда, олармен бірге тўруєа ќўќыєы бар. 
      Баланыѕ ґз ата-анасы тјрбиеленуіне, оныѕ мїдделерін ќамтамасыз етуіне, жан-жаќты ґсіп-жетілуіне, оныѕ адамдыќ ќадір-ќасиетініѕ ќўрметтелуіне ќўќыєы бар. 
      Ата-анасы болмаєан жаєдайда, оларды ата-ана ќўќыєынан айырєан жаєдайда жјне ата-ана  ќамќорлыєынан айырылудыѕ басќа да жаєдайларында баланыѕ отбасында тјрбиелену ќўќыєын осы Заѕныѕ 13-тарауында белгіленген тјртіппен ќорєаншы жјне ќамќоршы орган ќамтамасыз етеді. 

53-бап. Баланыѕ ата-анасымен жјне басќа да туыстарымен
ќарым-ќатынас жасау ќўќыєы

      1. Баланыѕ ата-анасыныѕ екеуімен де, аталарымен, јжелерімен, аєа- інілерімен, апа-сіѕлілерімен (ќарындастарымен) жјне басќа да туыстарымен ќарым-ќатынас жасауєа ќўќыєы бар. Ата-анасы некесініѕ бўзылуы, оныѕ жарамсыз деп танылуы немесе ата-анасыныѕ бґлек тўруы баланыѕ ќўќыєына јсер етпеуге тиіс. 
      Ата-анасы бґлек тўрєан жаєдайда баланыѕ олардыѕ јрќайсысымен ќарым- ќатынас жасауєа ќўќыєы бар. Ата-анасы јртїрлі мемлекеттерде тўрєан жаєдайда да баланыѕ ґз ата-анасымен ќарым-ќатынас жасауєа ќўќыєы бар. 

      2. Ќысыл-таяѕ жаєдайєа (ўсталу, тўтќындалу, ќамауєа алыну, емдеу мекемесінде болу жјне т.с.с) ўшыраєан баланыѕ заѕда белгіленген тјртіппен ґзініѕ ата-анасымен жјне басќа да туыстарымен ќарым-ќатынас жасауєа ќўќыєы бар. 

54-бап. Баланыѕ ґз пікірін білдіру ќўќыєы

      Бала отбасында ґз мїддесін ќозєайтын кез келген мјселені шешу кезінде ґзініѕ пікірін білдіруге, сондай-аќ кез келген сот немесе јкімшілік іс ќарау барысында тыѕдалуєа ќўќылы. Он жасќа толєан бала пікірі, егер бўл пікір оныѕ мїдделеріне ќайшы келмейтін болса, ескерілуге міндетті. Осы Заѕда (56, 70, 84, 86, 88, 97, 98, 122-баптар) кґзделген жаєдайларда ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар немесе сот он жасќа толєан баланыѕ келісімімен єана шешім ќабылдай алады. 

55-бап. Баланыѕ ат алуєа, јкесініѕ атын жјне тегін алуєа
ќўќыєы

      1. Баланыѕ ат алуєа, јкесініѕ атын жјне тегін алуєа ќўќыєы бар.

      2. Балаєа ат ата-анасыныѕ (немесе олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ) келісімі бойынша ќойылады, аты-жґні јкесініѕ аты бойынша не ўлттыќ дјстїрлер ескеріле отырып беріледі. 
      Јкесі атын ґзгерткен жаєдайда оныѕ кјмелетке толмаєан балаларыныѕ јкесініѕ аты-жґні ґзгереді, ал кјмелетке толєан балалардыѕ јкесініѕ аты- жґні бўл туралы ґздері арыз берген жаєдайда ґзгертіледі. 

      3. Баланыѕ тегі ата-анасыныѕ тегімен айќындалады. Ата-анасыныѕ тегі јртїрлі болєан жаєдайда балаєа ата-анасыныѕ келісімі бойынша јкесініѕ немесе анасыныѕ тегі беріледі. 
      Ата-анасыныѕ тілегі бойынша балалардыѕ тегі ўлттыќ дјстїрлер ескеріле отырып, јкесініѕ немесе атасыныѕ атынан шыєарылуы мїмкін. 

      4. Баланыѕ атына жјне (немесе) тегіне ќатысты ата-ананыѕ арасында туындаєан келіспеушілік сот тјртібімен шешіледі. 

      5. Егер јкесі белгіленбесе, баланыѕ аты анасыныѕ кґрсетуі бойынша ќойылады, јкесініѕ аты-жґні баланыѕ јкесі ретінде жазылєан адамныѕ аты бойынша (осы Заѕныѕ 49-бабыныѕ 3-тармаєы), тегі - анасыныѕ тегі бойынша беріледі. 

      6. Егер ата-анасыныѕ екеуі де белгісіз болса, баланыѕ тегін, атын, аты-жґнін ќорєаншы жјне ќамќоршы орган ќояды. 

56-бап. Баланыѕ аты мен тегін ґзгерту

      1. Ата-анасыныѕ екеуі де тегін ґзгерткен жаєдайда кјмелетке толмаєан балалардыѕ тегі ґзгереді. 
      Бала он алты жасќа толєанєа дейін ата-анасыныѕ бірлескен ґтініші бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органы баланыѕ мїдделерін негізге ала отырып, баланыѕ атын, сондай-аќ оєан берілген текті басќа ата-ананыѕ тегіне ґзгертуге рўќсат беруге ќўќылы. 

      2. Неке тоќтатылєан немесе неке жарамсыз деп танылєан жаєдайда балалар ґздеріне туєан кезде берілген тектерін саќтап ќалады. 

      3. Егер ата-анасы бґлек тўрса жјне бала бірге тўратын ата-анасыныѕ біреуі оєан ґзініѕ тегін бергісі келсе, азаматтыќ хал актілерін жазу органы бўл мјселені баланыѕ мїдделеріне ќарай жјне ата-ананыѕ екіншісініѕ пікірін ескере отырып шешеді. Ата-ананыѕ тўратын жерін аныќтау мїмкін болмаєан, ол ата-ана ќўќыєынан айырылєан, јрекетке ќабілетсіз деп танылєан жаєдайда, сондай-аќ ата-ана баланы асырап-баєу мен тјрбиелеуден дјлелді себептерсіз жалтарєан ретте оныѕ пікірін ескеру міндетті емес. 

      4. Егер бала бір-бірімен некеде тўрмайтын адамдардан туєан болса жјне јкесі заѕды тјртіппен белгіленбесе, азаматтыќ хал актілерін жазу органы, баланыѕ мїдделерін негізге ала отырып, оныѕ тегін анасыныѕ осындай ґтініш жасаєан кездегі соныѕ тегіне ґзгертуге рўќсат етуге ќўќылы. 

      5. Он жасќа толєан баланыѕ атын жјне (немесе) тегін оныѕ келісімімен єана ґзгертуге болады. 

57-бап. Баланыѕ ўлты

      1. Баланыѕ ўлты оныѕ ата-анасыныѕ ўлтымен айќындалады. 

      2. Егер ата-анасыныѕ ўлты јртїрлі болса, ол баланыѕ ќалауы бойынша оєан жеке басыныѕ кујлігі немесе паспорт берілген кезде јкесініѕ немесе шешесініѕ ўлтымен айќындалады. 

      3. Одан јрі баланыѕ ўлты оныѕ ґтініші бойынша басќа ата-анасыныѕ ўлтына ґзгертілуі мїмкін. 

58-бап. Баланыѕ мїліктік ќўќыќтары

      1. Баланыѕ осы Заѕныѕ 5-бґлімінде белгіленген тјртіппен жјне мґлшерде ґзініѕ ата-анасынан жјне отбасыныѕ басќа да мїшелерінен асырау ќаражатын алуєа ќўќыєы бар. 

      2. Балаєа алименттер, зейнетаќылар, жјрдемаќылар ретінде тиесілі сомалар ата-анасыныѕ (олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ) билік етуіне келіп тїседі жјне оны олар баланы асырап-баєуєа, оєан білім беруге жјне оны тјрбиелеуге жўмсайды. 

      3. Баланыѕ ґзі сыйєа немесе мўрагерлік тјртібімен алєан кірістерді, мїлікті, сондай-аќ баланыѕ ќаражатына сатып алынєан басќа да кез келген мїлікті меншіктенуге ќўќыєы бар. 
      Ґз еѕбегінен кіріс алєан бала, егер ол ата-анасымен бірге тўрса, отбасын асырау жґніндегі шыєыстарєа ќатысуєа ќўќылы. 
      Баланыѕ ґзіне меншік ќўќыєымен тиесілі мїлікке билік ету ќўќыєы Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ (Жалпы бґлім) 22 жјне 23-баптарымен белгіленеді. 
      Ата-ананыѕ бала мїлкін басќару жґніндегі ќўќыќтарын жїзеге асыруы кезінде оларєа осы Заѕныѕ 114-бабында белгіленген ереже ќолданылады. 

      4. Баланыѕ ата-ана мїлкіне меншік ќўќыєы болмайды, ата-ананыѕ баланыѕ мїлкіне меншік ќўќыєы болмайды. Бірге тўратын балалар мен ата-аналар бір- бірініѕ мїлкін ґзара келісім бойынша иеленіп, пайдалана алады. 

      5. Ата-аналар мен балалардыѕ ортаќ меншік ќўќыєы пайда болєан жаєдайда олардыѕ ортаќ мїлікті иелену, пайдалану жјне оєан билік ету ќўќыєы азаматтыќ заѕдарда белгіленеді. 

59-бап. Баланыѕ ќорєалу ќўќыєы

      1. Баланыѕ ґз ќўќыќтары мен заѕды мїдделерін ќорєауєа ќўќыєы бар. 
      Баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерін ќорєауды ата-анасы (олардыѕ орнындаєы адамдар), ал осы заѕда кґзделген жаєдайларда ќорєаншы жјне ќамќоршы орган, прокурор жјне сот жїзеге асырады. 
      Кјмелетке толєанєа дейін заѕєа сјйкес јрекетке толыќ ќабілетті деп танылєан кјмелетке толмаєан адамныѕ ґз ќўќыќтары мен міндеттерін, оныѕ ішінде ќорєалу ќўќыєын ґз бетінше жїзеге асыруєа ќўќыєы бар. 

      2. Баланыѕ ата-анасыныѕ (олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ) тарапынан жасалєан ќиянаттан ќорєалуєа ќўќыєы бар. 
      Баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделері бўзылєан кезде, оныѕ ішінде ата- анасыныѕ (олардыѕ біреуініѕ немесе олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ) баланы асырап-баєу, тјрбиелеу, оєан білім беру жґніндегі міндеттерін орындамауы кезінде немесе тиісті дјрежеде орындамауы кезінде не ата-ана (ќорєаншы, ќамќоршы) ќўќыєын теріс пайдалану кезінде бала ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа, ал он тґрт жасќа толєанда - сотќа ґзініѕ ќўќыќтарын ќорєау їшін ґз бетінше ґтініш жасауєа ќўќылы. 

      3. Баланыѕ ґміріне немесе денсаулыєына ќауіп тґнгендігі туралы, оныѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерініѕ бўзылєандыєы туралы белгілі болєан ўйымдардыѕ лауазымды адамдары мен ґзге де азаматтар ол жґнінде баланыѕ іс жїзінде тўратын жері бойынша ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа хабарлауєа міндетті. Мўндай мјліметтерді алєан жаєдайда ќорєаншы жјне ќамќоршы орган баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерін ќорєау жґнінде ќажетті шаралар ќолдануєа міндетті. 

10-тарау. Ата-аналардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері

60-бап. Ата-аналардыѕ ќўќыќтары мен міндеттерініѕ теѕдігі

      1. Ата-аналардыѕ ґз балаларына ќатысты ќўќыќтары теѕ жјне міндеттері (ата-ана ќўќыќтары) теѕ болады. 

      2. Осы тарауда кґзделген ата-ана ќўќыќтары балалары он сегіз жасќа (кјмелетке) толєанда, сондай-аќ кјмелетке толмаєан балалар некеге тўрєан кезде тоќтатылады. 

61-бап. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ ќўќыќтары

      1. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ баласымен бірге тўруєа жјне оны тјрбиелеуге ќатысуєа ќўќыєы бар. 

      2. Некеге тўрмаєан, кјмелетке толмаєан ата-аналар олар бала туєан жаєдайда жјне олардыѕ ана жјне (немесе) јке болуы аныќталєан жаєдайда ґздері он алты жасќа толєанда ата-ана ќўќыєын ґз бетінше жїзеге асыруєа ќўќылы. Кјмелетке толмаєан ата-аналар он алты жасќа толєанєа дейін ќорєаншы жјне ќамќоршы орган балаєа ќорєаншы таєайындайды, ол баланыѕ кјмелетке толмаєан ата-аналарымен бірге оны тјрбиелеуді жїзеге асырады. Баланыѕ ќорєаншысы мен кјмелетке толмаєан ата-ананыѕ арасында туындаєан келіспеушілікті ќорєаншы жјне ќамќоршы орган шешеді. 

      3. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ жалпы негіздерде ґздерініѕ јке жјне ана болуын мойындауєа жјне оєан дау айтуєа ќўќыєы бар, сондай-аќ олардыѕ он тґрт жасќа толєаннан кейін сот тјртібімен ґз балаларына ќатысты јке болуын аныќтауды талап етуге ќўќыєы бар. 

62-бап. Ата-аналардыѕ балаларды тјрбиелеу жјне оларєа
             білім беру жґніндегі ќўќыќтары мен міндеттері

      1. Ата-аналар ґз балаларыныѕ денсаулыєына ќамќорлыќ жасауєа міндетті. 

      2. Ата-аналардыѕ ґз балаларын тјрбиелеуге ќўќыєы бар жјне оєан міндетті. 
      Ата-аналардыѕ басќа да барлыќ адамдарєа ќараєанда ґз балаларын тјрбиелеуге басым ќўќыєы бар. 
      Бала тјрбиелеуші ата-аналар ґздерініѕ ќабілеттері мен ќаржылыќ мїмкіндіктерініѕ шегінде, оныѕ дене, психикалыќ, адамгершілік жјне рухани жаєынан дамуына ќажетті ґмір сїру жаєдайларын ќамтамасыз ету їшін негізгі жауапкершілікте болады. 

      3. Ата-аналар балалардыѕ орта білім алуын ќамтамасыз етуге міндетті. 
      Ата-аналардыѕ балалардыѕ пікірін ескере отырып, орта білім алєанєа дейін білім беру мекемесі мен балаларды оќыту нысанын таѕдауєа ќўќыєы бар. 

      4. Балалардыѕ тјрбиесі мен білім алуына ќатысты барлыќ мјселелерді балалардыѕ мїдделерін негізге алып жјне балалардыѕ пікірін ескере отырып, ґзара келісімі бойынша ата-аналар шешеді. Ата-аналардыѕ арасында келіспеушілік болєан жаєдайда олар (олардыѕ біреуі) бўл келіспеушіліктерді шешу їшін ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа немесе сотќа жїгінуге ќўќылы. 

63-бап. Балалардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєау
жґніндегі ата-аналардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері

      1. Ата-аналар ґз балаларыныѕ заѕды ґкілі болып табылады жјне кез келген жеке жјне заѕды тўлєаларєа ќатысты, оныѕ ішінде соттарда арнаулы ґкілеттіксіз олардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєайды. 

      2. Егер ќорєаншы жјне ќамќоршы орган ата-аналар мен балалар мїдделерініѕ арасында ќайшылыќ барын аныќтаса, ата-аналардыѕ ґз балаларыныѕ мїдделерін білдіруге ќўќыєы жоќ. Ата-аналар мен балалардыѕ арасында келіспеушілік болєан жаєдайда ќорєаншы жјне ќамќоршы орган балалардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєау їшін ґкіл таєайындауєа міндетті. 

64-бап. Ата-ана ќўќыќтарын балалардыѕ мїдделерін кґздей
отырып жїзеге асыру

      Ата-ана ќўќыќтарын балалардыѕ мїдделеріне ќарама-ќайшы жїзеге асыруєа болмайды. Балалардыѕ мїдделерін ќамтамасыз ету олардыѕ ата-аналары ќамќорлыєыныѕ негізгі мјні болуєа тиіс.
      Ата-ана ќўќыќтарын жїзеге асыру кезінде ата-аналар балалардыѕ дене жјне психикалыќ денсаулыєына, олардыѕ адамгершілік жаєынан дамуына зиян келтіруге ќўќыєы жоќ. Балаларды тјрбиелеу јдістерінде адамныѕ ќадір-ќасиетін кемсітетін немќўрайлылыќ, ќатыгездік, дґрекілік, балаларды ќорлау немесе ќанау болмауєа тиіс.
      Ата-ана ќўќыќтарын балалардыѕ ќўќыќтары мен мїдделеріне нўќсан келтіре отырып жїзеге асыратын ата-аналар заѕда белгіленген тјртіппен жауап береді.

65-бап. Баласынан бґлек тўратын ата-ананыѕ ата-ана
ќўќыќтарын жїзеге асыруы

      1. Баласынан бґлек тўратын ата-ананыѕ баласымен ќарым-ќатынас жасауєа, оны тјрбиелеуге жјне баланыѕ білім алуы мјселелерін шешуге ќатысуєа ќўќыєы бар. 
      Бала бірге тўратын ата-ана, егер мўндай ќарым-ќатынас жасау баланыѕ дене жјне психикалыќ денсаулыєына, оныѕ адамгершілік дамуына зиян келтірмесе, баланыѕ екінші ата-анасымен ќарым-ќатынас жасауына кедергі болмауєа тиіс. 

      2. Ата-аналары бґлек тўрып жатќан жаєдайда балалардыѕ тўратын жері ата-аналарыныѕ келісімімен белгіленеді. 
      Келісім болмаєан жаєдайда ата-аналардыѕ арасындаєы дауды балалардыѕ мїдделерін негізге алып жјне балалардыѕ пікірін ескере отырып сот шешеді. Бўл орайда сот баланыѕ ата-аналардыѕ јрќайсысына, аєа-інілері мен апа- сіѕлілеріне (ќарындастарына) їйірлігін, баланыѕ жасын, ата-аналардыѕ адамгершілік жјне ґзге де жеке ќасиеттерін, ата-аналардыѕ јрќайсысы мен баланыѕ арасында орын алєан ќатынастарды, олардыѕ дамыту жјне тјрбиелеу їшін балаєа жаєдай жасау мїмкіндігін (ата-аналар ќызметініѕ тїрі, жўмыс режимі, материалдыќ жјне отбасылыќ жаєдайы жјне т.с.с) ескереді. 

      3. Ата-аналар баладан бґлек тўратын ата-ананыѕ ата-ана ќўќыєын жїзеге асыру тјртібі туралы жазбаша тїрде келісім жасасуєа ќўќылы. 
      Егер ата-аналар келісімге келе алмаса, ата-аналардыѕ (олардыѕ біреуініѕ) талап етуі бойынша дауды ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќатысуымен сот шешеді. 

      4. Соттыѕ шешімі орындалмаєан жаєдайда кінјлі ата-анаєа заѕдарда кґзделген шаралар ќолданылады. 
      Сот шешімі ќасаќана орындалмаєан жаєдайда баладан бґлек тўратын ата- ананыѕ талап етуі бойынша сот баланыѕ мїдделерін негізге алып жјне баланыѕ пікірін ескере отырып, баланы соєан беру туралы шешім шыєара алады. 

      5. Баласынан бґлек тўратын ата-ананыѕ ґз баласы туралы тјрбие, емдеу мекемелері мен басќа да мекемелерден аќпарат алуєа ќўќыєы бар. 
      Аќпарат беруден ата-ана тарапынан баланыѕ ґмірі мен денсаулыєына ќатер болєан жаєдайларда єана бас тартылуы мїмкін. Аќпарат беруден бас тартуєа сот тјртібімен дау айтылуы мїмкін. 

66-бап. Ата-аналардыѕ басќа адамдардан балаларын талап
етуге ќўќыєы

      1. Ата-аналар заѕ немесе сот шешімі негізінсіз баланы ґз ќолында ўстап отырєан кез келген адамнан оны ќайтаруды талап етуге ќўќылы. Дау туындаєан жаєдайда ата-аналар ґз ќўќыќтарын ќорєау їшін сотќа шаєымдануєа ќўќылы. 
      Бўл тараптарды ќарау кезінде сот баланы ата-анасына беру баланыѕ мїдделеріне сай келмейді деген ќорытындыєа келсе, баланыѕ пікірін ескере отырып, ата-анасыныѕ талап-арызын ќанаєаттандырудан бас тартуєа ќўќылы.

      2. Егер сот ата-анасыныѕ да, бала ќолындаєы адамныѕ да оныѕ дўрыс тјрбие алуы мен дамуын ќамтамасыз етуге жаєдайы жоќ екендігін аныќтаса, сот баланы ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќамќорлыєына береді.

11-тарау. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру жјне

67-бап. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру

      1. Егер ата-аналар (олардыѕ біреуі):

      1) ата-ана міндеттерін орындаудан, оныѕ ішінде алимент тґлеуден ќасаќана жалтаратын болса; 

      2) ґз баласын перзентханадан (бґлімшесінен) не ґзге де балаларды тјрбиелеу, емдеу немесе басќа да мекемелерден алудан дјлелді себептерсіз бас тартса; 

      3) ґздерініѕ ата-ана ќўќыќтарын пайдаланып ќиянат жасаса; 

      4) балаларєа ќатыгездік кґрсетсе, оныѕ ішінде олардыѕ денесіне немесе психикасына зорлыќ-зомбылыќ жасаса, олардыѕ жыныстыќ пјктігіне ќастандыќ жасаса; 

      5) заѕдарда белгіленген тјртіппен маскїнемдікпен, нашаќорлыќпен жјне уытќўмарлыќпен ауырады деп танылєан болса, олар ата-ана ќўќыєынан айырылуы мїмкін. 

      2. Ґз балаларыныѕ не жўбайыныѕ ґміріне немесе денсаулыєына ќарсы ќасаќана ќылмыс жасаєан жаєдайда ата-аналар (олардыѕ біреуі) ата-ана ќўќыєынан айырылуы мїмкін. 

68-бап. Ата-ана ќўќыєынан айыру тјртібі

      1. Ата-ана ќўќыєынан айыру сот тјртібімен жїргізіледі. 
      Ата-ана ќўќыєынан айыру туралы істер ата-аналардыѕ біреуініѕ (олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ), кјмелетке толмаєан балалардыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґніндегі міндеттер жїктелген органдардыѕ немесе ўйымдардыѕ (ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардыѕ, кјмелетке толмаєандардыѕ істері жґніндегі комиссияныѕ жетім балалар мен ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларєа арналєан мекемелердіѕ жјне басќаларыныѕ) арызы бойынша, сондай-аќ прокурордыѕ талабы бойынша ќаралады. 

      2. Ата-ана ќўќыєынан айыру туралы істер прокурор мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќатысуымен ќаралады. 

      3. Ата-ана ќўќыєынан айыру туралы істі ќарау кезінде сот ата-ана ќўќыєынан айырылєан ата-аналардан (олардыѕ біреуінен) алимент ґндіріп алу туралы мјселені шешеді. 

      4. Егер сот ата-ана ќўќыєынан айыру туралы істі ќарау кезінде ата- аналардыѕ (олардыѕ біреуініѕ) іс-јрекетінен ќылмыстыќ жазаланатын јрекетті байќаса, мўны жеке ќаулымен прокурор назарына жеткізуге міндетті. 

      5. Сот ата-ана ќўќыєынан айыру туралы соттыѕ шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап їш кїнніѕ ішінде бўл шешімніѕ кґшірмесін баланыѕ тууын мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органы мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа жолдауєа міндетті. 

69-бап. Ата-ана ќўќыќтарынан айырудыѕ салдары

      1. Ата-ана ќўќыќтарынан айыру балалармен туыстыќ фактісіне негізделген барлыќ ќўќыќтардан, оныѕ ішінде одан асырауєа ќаражат алу (осы Заѕныѕ 131бабы), сондай-аќ балалары бар азаматтар їшін белгіленген жеѕілдіктер мен мемлекеттік жјрдемаќылар алу ќўќыќтарынан айырылуєа јкеп соєады. 

      2. Ата-ана ќўќыєынан айыру ата-аналарды ґз баласын асырау міндетінен босатпайды, ол баланы асырап алу арќылы тоќтатылады. 

      3. Бала мен ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-ананыѕ одан јрі бірге тўруы туралы мјселе сот тјртібімен шешіледі. 

      4. Ата-анасы (олардыѕ біреуі) ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан бала ата- анасымен жјне басќа да туыстарымен туыстыќ фактісіне, оныѕ ішінде мўра алу ќўќыєына негізделген тўрєын їй-жайєа меншік ќўќыєын немесе тўрєын їй-жайды пайдалану ќўќыєын, сондай-аќ мїліктік ќўќыќтарын саќтап ќалады. 

      5. Баланы басќа ата-анаєа беру мїмкін болмаєан кезде немесе ата- анасыныѕ екеуі де ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан жаєдайда бала ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќамќорлыєына беріледі. 

      6. Ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-аналарыныѕ (олардыѕ біреуініѕ) ґтініші бойынша ќорєаншы жјне ќамќоршы орган, егер бўл балаєа зиянды ыќпал етпесе, баламен жолыєуєа рўќсат ете алады. 

      7. Ата-анасы (олардыѕ біреуі) ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан жаєдайда баланы асырап алуєа ата-ананы (олардыѕ біреуін) ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы сот шешім шыєарєан кїннен бастап кемінде алты ай ґткенде жол беріледі. 

70-бап. Ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру

      1. Егер ата-аналар (олардыѕ біреуі), мінез-ќўлќын, тўрмыс салтын жјне баланы тјрбиелеуге кґзќарасын ґзгертсе, олардыѕ ата-ана ќўќыќтары ќалпына келтірілуі мїмкін. 

      2. Ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-ананыѕ арызы бойынша сот тјртібімен жїзеге асырылады. Ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру туралы істер ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардыѕ, сондай-аќ прокурордыѕ ќатысуымен ќаралады. 

      3. Егер ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру баланыѕ мїдделеріне ќайшы келсе, сот баланыѕ пікірін ескере отырып, ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру туралы ата-ананыѕ (олардыѕ біреуініѕ) талап-арызын ќанаєаттандырудан бас тартуєа ќўќылы. 
      Он жасќа толєан бала жґніндегі ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіру баланыѕ келісімімен єана жасалуы мїмкін. 
      Егер бала асырап алынєан болса жјне баланы асырап алудыѕ кїші жойылмаса (осы Заѕныѕ 96-бабы), ата-ана ќўќыќтарын ќалпына келтіруге жол берілмейді. 

71-бап. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу

      1. Сот баланыѕ мїддесін ескере отырып, баланы ата-анадан (олардыѕ біреуінен) оларды ата-ана ќўќыќтарынан айырмай алу жолымен ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы шешім шыєара алады. 

      2. Егер баланыѕ ата-аналармен (олардыѕ біреуімен) ќалуы: 

      1) ата-аналарєа (олардыѕ біреуіне) байланысты емес мјн-жайлар (психикасыныѕ бўзылуы немесе ґзге де созылмалы ауру, ауыр мјн-жайлардыѕ жјне с.с. салдары) бойынша бала їшін ќауіпті болса; 

      2) олардыѕ мінез-ќўлќыныѕ салдары бала їшін ќауіпті болса, алайда ата- аналарды (олардыѕ біреуін) ата-ана ќўќыќтарынан айыру їшін жеткілікті негіздер аныќталмаєан болса, ата-ана ќўќыќтарын шектеуге жол беріледі. Егер ата-аналар (олардыѕ біреуі) ґз мінез-ќўлќын ґзгертпесе, ќорєаншы жјне ќамќоршы орган ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы сот шешімі шыќќаннан кейін алты ай ґткен соѕ оларды ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы талап ќоюєа міндетті. Баланыѕ мїдделеріне сјйкес ќорєаншы жјне ќамќоршы орган осы мерзім аяќталєанєа дейін ата-аналарды (олардыѕ біреуін) ата-ана ќўќыќтарынан айыру туралы талап ќоюєа ќўќылы. 

      3. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы талапты баланыѕ жаќын туысќандары, кјмелетке толмаєан балалардыѕ ќўќыќтарын ќорєау міндеті заѕмен жїктелген органдар мен мекемелер (осы Заѕныѕ 68-бабыныѕ 1-тармаєы), мектепке дейінгі ўйымдар, орта білім беретін ўйымдар жјне басќа да мекемелер, сондай-аќ прокурор ќоя алады. 

      4. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы істер прокурор мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќатысуымен ќаралады. 

      5. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы істер ќаралєан кезде сот ата- аналардан (олардыѕ біреуінен) балаєа алимент ґндіріп алу туралы мјселені шешуге ќўќылы.
Ескерту. 71-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.07.27 N 320 (ќолданысќа енгізілу тјртібін  2-баптан ќараѕыз) Заѕымен.

72-бап. Ата-ана ќўќыќтарын шектеудіѕ салдары

      1. Ата-ана ќўќыќтарын сот шектеген ата-аталар баланы жеке ґзі тјрбиелеу ќўќыєынан айырылады, ал 71-баптыѕ 2-тармаєыныѕ 2) тармаќшасында кґзделген жаєдайларда, сондай-аќ балалары бар азаматтар їшін белгіленген жеѕілдіктер мен мемлекеттік жјрдемаќылар алу ќўќыєынан да айрылады. 

      2. Ата-ана ќўќыќтарын шектеу ата-аналарды баланы асырау жґніндегі міндеттерден босатпайды. 

      3. Ґзіне ќатысты ата-аналарыныѕ (олардыѕ біреуініѕ) ата-ана ќўќыќтары шектелген бала тўрєын їй-жайєа меншік ќўќыєын немесе тўрєын їй-жайды пайдалану ќўќыєын саќтап ќалады, сондай-аќ ата-аналары жјне басќа да туысќандарымен туыстыќ фактісіне негізделген мїліктік ќўќыєын, соныѕ ішінде мўра алу ќўќыєын саќтап ќалады. 

      4. Ата-анасыныѕ екеуініѕ де ата-ана ќўќыќтары шектелген жаєдайда бала ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќамќоршылыєына беріледі. 

      5. Ата-ана ќўќыќтарын сот шектеген ата-аналарєа, егер олар балаєа зиянды јсерін тигізбесе, баламен ќатысуєа рўќсат етілуі мїмкін. Ата- аналардыѕ баламен ќатысуына ќорєаншы немесе ќамќоршы органныѕ не ќорєаншысыныѕ (ќамќоршысыныѕ), баланыѕ патронат тјрбиелеушілерініѕ немесе бала тўратын мекеме јкімшілігініѕ келісімімен жол беріледі. 

73-бап. Ата-ана ќўќыќтарын шектеудіѕ кїшін жою

      1. Егер ата-аналардыѕ (олардыѕ біреуініѕ) ата-ана ќўќыќтары шектелген негіздер жойылса, сот ата-аналардыѕ (олардыѕ біреуініѕ) талап-арызы бойынша баланы ата-анасына (олардыѕ біреуіне) ќайтарып беру туралы жјне осы Заѕныѕ 72-бабында кґзделген шектеулердіѕ кїшін жою туралы шешім шыєара алады. 

      2. Егер ата-анасына (олардыѕ біреуіне) баланы ќайтарып беру оныѕ мїдделеріне ќайшы келетін болса, сот баланыѕ пікірін ескере отырып, талапты ќанаєаттандырудан бас тартуєа ќўќылы. 

74-бап. Баланыѕ ґміріне немесе оныѕ денсаулыєына
              тікелей ќатер тґнген жаєдайда баланы айырып алу

      1. Баланыѕ ґміріне немесе оныѕ денсаулыєына тікелей ќатер тґнген жаєдайда ќорєаншы жјне ќамќоршы орган баланы ата-аналардан (олардыѕ біреуінен) немесе оны ќамќоршылыќќа алєан басќа да адамдардан дереу айырып алуєа ќўќылы. 
      Баланы дереу айырып алуды республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органыныѕ тиісті актісі негізінде ќорєаншы жјне ќамќоршы орган жїргізеді. 

      2. Баланы айырып алу кезінде ќорєаншы жјне ќамќоршы орган прокурорєа дереу хабарлауєа, баланы уаќытша орналастыруды ќамтамасыз етуге жјне баланы айырып алу туралы республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органыныѕ актісі шыќќаннан кейін жеті кїн ішінде сотќа ата-аналарды ата-ана ќўќыќтарынан айыру немесе олардыѕ ата-ана ќўќыќтарын шектеу туралы талап ќоюєа міндетті.
Ескерту. 74-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

75-бап. Баланы айырып алуєа байланысты істер бойынша сот
шешімдерін орындау

      1. Баланы ата-анасынан айырып алуєа жјне оны басќа адамєа (адамдарєа) беруге байланысты шешімді мјжбїрлеп орындау ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ жјне баланы алатын адамныѕ (адамдардыѕ) міндетті тїрде ќатысуымен, ал ќажет болєан жаєдайларда ішкі істер органдары ґкілініѕ ќатысуымен, ал ќажет болєан жаєдайларда ішкі істер органдары ґкілініѕ ќатысуымен жїргізілуге тиіс. 

      2. Баланы беру туралы сот шешімін оныѕ мїдделеріне нўќсан келтірмей орындау мїмкін болмаєан жаєдайда бала соттыѕ ўйєарымымен тјрбие, емдеу мекемесіне немесе басќа мекемеге уаќытша орналастырылуы мїмкін.

12-тарау. Бала асырап алу

76-бап. Бала ретінде асырап алуєа жол берілетін балалар

      1. Кјмелетке толмаєан балаларєа ќатысты жјне солардыѕ мїдделеріне сјйкес ќана ўл асырап алуєа немесе ќыз асырап алуєа жол беріледі. 

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы болып табылатын бўл балаларды Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында тўраќты тўратын Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтарына тјрбиелеуге беру мїмкін болмаєан жаєдайларда єана шетелдіктерге асырап алуєа, не балалардыѕ туыстарына осы туыстарыныѕ азаматтыєы мен тўрєылыќты жеріне ќарамастан асырап алуєа берілуі мїмкін. 
      Балалар Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде тўраќты тўратын Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтарына, балалардыѕ туысы емес шетелдіктерге аталєан балалар осы Заѕныѕ 101-бабыныѕ 3-тармаєына сјйкес орталыќтандырылєан есепке ќойылєан кїннен їш ай ґткеннен соѕ асырап алуєа берілуі мїмкін. 

      3. Бала асырап алєысы келетін шетелдіктер баланы жеке ґзі таѕдап алуєа, онымен кемінде екі апта бойы тікелей жаќын араласуєа, ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа баланы асырап алєысы келетіні туралы жазбаша арыз, сондай-аќ мемлекеттік лицензиялар негізінде осындай ќызметті жїзеге асыратын агенттіктер беретін ыќтимал ата-аналардыѕ ќаржы жаєынан јл-ауќаты, отбасы жаєдайы, денсаулыќ жаєдайы, жеке басыныѕ адамгершілік ќасиеттері туралы аныќтама беруге міндетті. 

77-бап. Баланы асырап алу тјртібі

      1. Баланы асырап алуды бала асырап алуєа тілек білдірген адамдардыѕ (адамныѕ) арызы бойынша сот жїргізеді. Бала асырап алу туралы істерді сот азаматтыќ іс жїргізу заѕдарында кґзделген ережелер бойынша ерекше іс жїргізу тјртібімен жїргізеді. 
      Балаларды асырап алу туралы істерді сот ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардыѕ ќатысуымен ќарайды. 

      2. Бала асырап алушыныѕ жјне асырап алынєан баланыѕ ќўќыќтары мен міндеттері (осы заѕныѕ 89-бабы) баланы асырап алу туралы сот шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап туындайды. 
      Сот баланы асырап алу туралы соттыѕ шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап їш кїн ішінде осы шешімніѕ кґшірмесін шешім шыєарєан орны бойынша азаматтыќ хал актілерін жазатын орган мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа жіберуге міндетті. 
      Бала асырап алу азаматтыќ хал актілерініѕ мемлекеттік тіркеуі їшін белгіленген тјртіппен мемлекеттік тіркелуге тиіс. 

78-бап. Асырап алынуєа тиісті балаларды жјне бала асырап
алуєа тілек білдірген адамдарды есепке алу

      1. Асырап алынуєа тиісті балаларды есепке алу осы Заѕныѕ 101-бабыныѕ 3-тармаєында белгіленген тјртіппен жїзеге асырылады. 

      2. Бала асырап алуєа тілек білдірген адамдарды есепке алу облыстыќ (республикалыќ маѕызы бар ќалалыќ, астаналыќ) атќарушы органдар белгілеген тјртіппен жїзеге асырылады.
      Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы болып табылатын балаларды асырап алуєа тілек білдірген шетелдіктерді есепке алу Ќазаќстан Республикасыныѕ Сыртќы істер министрлігі белгілейтін тјртіппен жїргізіледі.
Ескерту. 78-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

79-бап. Бірнеше бала асырап алу

      1. Бір адамныѕ аєалы-інілі жјне апалы-сіѕлілі (ќарындасты) болып табылатын немесе ґзара туыстыќ ќатынасы жоќ бірнеше баланы асырап алуына болады.
      Ґзара туыстыќ ќатынасы жоќ асырап алынєан балалардыѕ арасында аєалы-інілі жјне апалы-сіѕлілі (ќарындасты) сияќты ќўќыќтар мен міндеттер пайда болады.

      2. Асырап алу балалардыѕ мїдделеріне сай келетін жаєдайларды ќоспаєанда, аєалы-інілер мен апалы-сіѕлілерді (ќарындастарын) јртїрлі адамдардыѕ асырап алуына жол берілмейді.

80-бап. Бала асырап алуєа ќўќыєы бар адамдар

      1. Бала асырап алуєа бала асырап алушы адамныѕ отбасында баланыѕ ќалыпты дамуы, тјрбиеленуі жјне білім алуы їшін жаєдайлар болєан кезде рўќсат етіледі. 

      2. Мыналарды: 
      1) сот јрекетке ќабілетсіз немесе јрекет ќабілеттілігі шектеулі деп таныєан адамдарды; 
      2) сот біреуін јрекетке ќабілетсіз немесе јрекет ќабілеттілігі шектеулі деп таныєан ерлі-зайыптыларды; 
      3) сот арќылы ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан немесе сот ата-ана ќўќыќтарын шектеген адамдарды; 
      4) ґзіне заѕмен жїктелген міндеттерді тиісінше орындамаєаны їшін ќорєаншылыќ (ќамќоршылыќ) міндеттерден шеттетілген адамдарды; 
      5) егер ґз кінјлары бойынша сот шешімімен бала асырап алудыѕ кїші жойылса, бўрынєы бала асырап алушы адамдарды; 
      6) денсаулыќ жаєдайы бойынша ата-ана ќўќыќтарын жїзеге асыра алмайтын адамдарды ќоспаєанда, ќай жыныстан болса да кјмелетке толєан адамдар бала асырап алушылар бола алады. Баланы асырап алуєа, оны ќорєаншылыєына (ќамќоршылыєына) алуєа, патронатќа алуєа болмайтын адамныѕ бойындаєы ауруларыныѕ тізбесін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілейді. 

      3. Бір-бірімен некеде тўрмайтын адамдардыѕ белгілі бір баланы бірлесіп асырап алуына болмайды. 

81-бап. Бала асырап алушы мен асырап алынушы баланыѕ
арасындаєы жас айырмасы

      1. Некеде тўрмайтын асырап алушы мен асырап алынушы баланыѕ жас айырмасы кем дегенде он алты жас болуы тиіс. Сот дјлелді деп таныєан себептер бойынша жас айырмасы ќысќартылуы мїмкін. 

      2. Ґгей јкесі (ґгей шешесі) бала асырап алєанда, осы баптыѕ 1-тармаєында белгіленген жас айырмасы талап етілмейді. 

82-бап. Бала асырап алуєа ата-аналардыѕ, ќорєаншылар мен
ќамќоршылардыѕ келісімі

      1. Баланы асырап алу їшін оныѕ ата-аналарыныѕ келісімі ќажет. Жасы он алтыєа жетпеген, кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ баласын асырап алєанда, сондай-аќ олардыѕ ата-аналарыныѕ немесе ќорєаншыларыныѕ (ќамќоршыларыныѕ), патронат тјрбиешілерініѕ келісімі, ал ата-аналары немесе ќорєаншылары (ќамќоршылары) болмаєан жаєдайда - ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ келісімі ќажет. 

      2. Бала асырап алуєа ата-аналардыѕ келісімі нотариат кујландырєан немесе ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан бала тўратын мекеменіѕ басшысы растаєан не бала асырап алу жїргізілген орындаєы немесе ата-ананыѕ тўрєылыќты жеріндегі ќорєаншы жјне ќамќоршы орган бекіткен арызда кґрсетілуге тиіс, сондай-аќ бала асырап алу ісін жїргізу кезінде сотта тікелей білдірілуі мїмкін. 
      Бала асырап алу туралы сот шешімі шыєарылєанєа дейін ата-аналар бала асырап алуєа ґздері берген келісімініѕ кїшін жоюєа ќўќылы. 

      3. Ата-аналар наќты адамдарєа не наќты адамды кґрсетпей-аќ баланы асырап алуына келісім беруі мїмкін. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар сотќа баланы асырап алудыѕ бала мїдделеріне сай келетіні туралы ќорытынды береді. Мўндай ќорытынды баланы оныѕ ґгей јкесі (ґгей шешесі) асырап алєан кезде талап етілмейді. 

      4. Ќорєаншылыќта (ќамќоршылыќта) тўрєан балаларды асырап алу їшін олардыѕ ќорєаншыларыныѕ (ќамќоршыларыныѕ) жазбаша тїрдегі келісімі ќажет.

      5. Патронат туралы шарт бойынша тјрбиеленіп жатќан балаларды асырап алу їшін патронат тјрбиешілерініѕ жазбаша тїрдегі келісімі ќажет.

      6. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан жјне тјрбие, емдеу мекемелері мен басќа да мекемелердегі балаларды асырап алу їшін осы мекемелер басшыларыныѕ жазбаша тїрдегі келісімі ќажет.

      7. Сот баланыѕ мїдделерін кґздей отырып, оны асырап алу туралы осы баптыѕ 1, 4-6-тармаќтарында аталєан адамдардыѕ келісімінсіз шешім шыєаруєа ќўќылы.

83-бап. Баланы ата-аналарыныѕ келісімінсіз асырап алу

      Егер ата-аналарын:
      1) сот белгісіз немесе ґлген, хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;
      2) сот јрекетке ќабілетсіз деп таныса;
      3) сот ата-ана ќўќыќтарынан айырса (осы Заѕныѕ 69-бабыныѕ 7-тармаєындаєы талаптар саќталєан жаєдайда);
      4) баламен бірге тўрмайтын жјне сот дјлелсіз деп таныєан себептер бойынша алты айдан астам уаќыт бойы оны тјрбиелеу мен асыраудан жалтарып жїрсе, олардыѕ баланы асырап алуєа келісімі талап етілмейді.

84-бап. Асырап алуєа баланыѕ келісімі

      1. Он жасќа толєан баланы асырап алу їшін оныѕ келісімі ќажет.
      Баланыѕ асырап алынуєа келісімін сот белгілейді. 

      2. Егер бала асырап алу туралы арыз берілгенге дейін бала асырап алушыныѕ їйінде тўрып, оны ґзініѕ ата-анасы деп есептейтін болса, асырап алуєа баланыѕ келісімі бар деп ўйєарылады.

85-бап. Бала асырап алуєа ерлі-зайыптылардыѕ біреуініѕ
келісімі

      1. Егер баланы ерлі-зайыптылардыѕ екеуі бірдей асырап алмаса, баланы ерлі-зайыптылардыѕ біреуі асырап алєан кезде бала асырап алуєа ерлі- зайыптылардыѕ екіншісініѕ жазбаша келісімі талап етіледі. 

      2. Егер ерлі-зайыптылар отбасылыќ ќатынастарды іс жїзінде тоќтатып, бір жылдан астам уаќыт бґлек тўрып жатса жјне екінші жўбайыныѕ тўрєылыќты жері белгісіз болса, бала асырап алу їшін екінші жўбайдыѕ келісімі талап етілмейді. 

86-бап. Асырап алынєан баланыѕ аты, јкесініѕ аты жјне тегі

      1. Асырап алынєан баланыѕ ґз аты, јкесініѕ аты жјне тегі саќталады. 

      2. Бала асырап алушыныѕ ґтініші бойынша, егер бўл баланыѕ мїдделеріне ќайшы келмейтін болса, асырап алынєан балаєа бала асырап алушыныѕ тегі, сондай-аќ ол ўсынєан ат беріледі. Асырап алынєан баланыѕ јкесініѕ аты болып, егер бала асырап алушы еркек болса, асырап алушыныѕ аты, ал егер асырап алушы јйел болса, асырап алынєан баланыѕ јкесі ретінде сол јйел ўсынєан адамныѕ аты танылады. Егер бала асырап алушы ерлі-зайыптылардыѕ тектері јртїрлі болса, бала асырап алушы ерлі-зайыптылардыѕ келісімдері бойынша, асырап алынєан балаєа олардыѕ біреуініѕ тегі беріледі. 

      3. Баланы некеде тўрмайтын адам асырап алєан жаєдайда, оныѕ ґтініші бойынша туу туралы кітапќа асырап алынєан бала шешесініѕ (јкесініѕ) тегі, аты мен јкесініѕ аты осы адамныѕ (бала асырап алушыныѕ) кґрсетуі бойынша жазылады. 

      4. Бала асырап алудыѕ ќўпиялылыєы талап еткен жаєдайларды ќоспаєанда, он жасќа жеткен асырап алынєан баланыѕ тегі, аты мен јкесініѕ аты тек сол баланыѕ келісімімен єана ґзгертілуі мїмкін. 

      5. Асырап алынєан баланыѕ тегі, аты жјне јкесініѕ аты ґзгертілгені туралы оны асырап алу туралы сот шешімінде кґрсетіледі. 

87-бап. Асырап алынєан баланыѕ туєан кїні мен туєан
жерініѕ ґзгертілуі

      1. Бала асырап алудыѕ ќўпиялылыєын ќамтамасыз ету їшін бала асырап алушыныѕ ґтініші бойынша асырап алынєан баланыѕ туєан кїні, біраќ алты айдан аспайтын мерзімге, сондай-аќ оныѕ туєан жері ґзгертілуі мїмкін. 
      Асырап алынєан баланыѕ туєан кїнін ґзгертуге їш жасќа дейінгі бала асырап алынєан кезде єана жол беріледі. 

      2. Асырап алынєан баланыѕ туєан кїнініѕ жјне (немесе) туєан жерініѕ ґзгертілуі жґнінде бала асырап алу туралы сот шешімінде кґрсетіледі. 

88-бап. Бала асырап алєандарды асырауєа алынєан баланыѕ
ата-анасы ретінде жазу

      1. Бала асырап алушылардыѕ ґтініші бойынша сот туу туралы жазбалар кітабына бала асырап алушыларды ґздері асырап алєан баланыѕ ата-анасы ретінде жазу туралы шешім ќабылдай алады. 

      2. Осы Заѕныѕ 84-бабыныѕ 2-тармаєында кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, он жасќа толєан асырап алынєан балаєа ќатысты мўндай жазба жасау їшін оныѕ келісімі ќажет. 

      3. Мўндай жазба жїргізу ќажеттілігі жґнінде баланы асырап алу туралы сот шешімінде кґрсетіледі. 

89-бап. Бала асырап алудыѕ ќўќыќтыќ салдары

      1. Асырап алынєан балалар жјне олардыѕ ўрпаќтары бала асырап алушылар мен олардыѕ туыстарына ќатысы бойынша, ал бала асырап алушылар жјне олардыѕ туыстары асырап алынєан балалар мен олардыѕ ўрпаќтарына ќатысы бойынша жеке мїліктік емес жјне мїліктік ќўќыќтар мен міндеттер жаєынан тегі бір туыстарєа теѕестіріледі. 

      2. Асырап алынєан балалар ґздерініѕ ата-аналарына (ґздерініѕ туыстарына) ќатысы бойынша жеке мїліктік емес жјне мїліктік ќўќыќтарынан айрылады жјне олар жґніндегі міндеттерден босатылады. 

      3. Баланы бір адам асырап алєан жаєдайда, егер бала асырап алушы еркек болса, шешесініѕ тілегі бойынша, егер бала асырап алушы јйел болса, јкесініѕ тілегі бойынша жеке мїліктік емес жјне мїліктік ќўќыќтар мен міндеттердіѕ саќталуы мїмкін. 

      4. Асырап алынєан баланыѕ меншігіндегі мїліктіѕ саќталуы їшін бала асырап алушы жауапты болады. Бала асырап алудан бас тартќан жаєдайда бўл мїлікті ќайтару жґніндегі міндет те бала асырап алушыєа жїктеледі. 

      5. Асырап алынєан баланыѕ ата-анасыныѕ біреуімен немесе ќайтыс болєан ата-анасыныѕ туыстарымен ќарым-ќатынастары саќталуы жґнінде баланы асырап алу туралы сот шешімінде кґрсетіледі. 

      6. Осы баптыѕ 1 жјне 2-тармаќтарында кґзделген бала асырап алудыѕ, осы баланыѕ туу туралы акт жазбасындаєы бала асырап алушылардыѕ ата-анасы ретінде жазылуына ќарамастан, ќўќыќтыќ салдары пайда болады. 

90-бап. Асырап алынєан баланыѕ зейнетаќы мен жјрдемаќы алу
ќўќыєыныѕ саќталуы

      Асырап алынар кезінде ата-анасыныѕ ќайтыс болуына байланысты ґзіне тиесілі зейнетаќы мен жјрдемаќы алуєа ќўќыєы бар бала бўл ќўќыќты асырап алынєан жаєдайда да саќтап ќалады.

91-бап. Бала асырап алудыѕ ќўпиялылыєы

      1. Бала асырап алудыѕ ќўпиялылыєы заѕмен ќорєалады.
      Бала асырап алу туралы шешім шыєарєан судьялар немесе бала асырап алуды мемлекеттік тіркеуді жїзеге асырєан лауазымды адамдар, сондай-аќ бала асырап алу туралы ґзгедей тїрде хабардар болєан адамдар бала асырап алудыѕ ќўпиялылыєын саќтауєа міндетті.

      2. Осы баптыѕ 1-тармаєында аталєан, бала асырап алудыѕ ќўпиялылыєын оны асырап алушылардыѕ еркіне ќарамай жария еткен адамдар заѕда белгіленген тјртіппен жауапќа тартылады.

92-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану

      1. Бала асырап алу:
      1) асырап алу туралы шешім жалєан ќўжаттар негізінде ќабылданєан;
      2) заѕ бойынша міндетті болса да (осы Заѕныѕ 82-бабы), бала асырап алу ата-аналардыѕ келісімінсіз жасалєан;
      3) некеде тўрєан адам жўбайыныѕ келісімінсіз бала асырап алєан;
      4) осы Заѕныѕ 80-бабыныѕ 2-тармаєында кґзделген ережелер бўзылєан жаєдайларда жарамсыз деп танылады.

      2. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану сот тјртібімен жїргізіледі.

      3. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы істі сот ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќатысуымен ќарайды.

93-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талап
етуге ќўќыєы бар адамдар

      Бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы талапты асырап алынушыныѕ ата-аналары, асырап алушыныѕ жўбайы, бала асырап алуєа байланысты ќўќыќтары бўзылєан адамдар, прокурор, ќорєаншы жјне ќамќоршы орган ќоюєа ќўќылы. 

94-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп танудыѕ салдары

      1. Бала асырап алу туралы сот шешімі шыќќан кезден бастап бала асырап алу жарамсыз деп танылады. 

      2. Бала асырап алу жарамсыз деп танылєан жаєдайда, асырап алынєан баланыѕ жјне асырап алушылардыѕ (бала асырап алушылар туыстарыныѕ) ґзара ќўќыќтары мен міндеттері тоќтатылады жјне егер мўны баланыѕ мїдделері ќажет етсе, баланыѕ жјне оныѕ ата-анасыныѕ (оныѕ туыстарыныѕ) ґзара ќўќыќтары мен міндеттері ќалпына келтіріледі. 

      3. Ата-ананыѕ талап етуі бойынша балаєа бўрынєы аты, јкесініѕ аты жјне тегі беріледі. 

      4. Сот бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы соттыѕ шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап їш кїн ішінде осы шешімніѕ їзіндісін бала асырап алуды мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтыќ хал актілерін жазатын орган мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа жіберуге міндетті. 

95-бап. Бала асырап алудыѕ кїшін жоюєа негіздер

      1. Бала асырап алушылар ґздеріне жїктелген міндеттерін орындаудан жалтарєан, ата-ана ќўќыќтарын теріс пайдаланєан, асырап алынєан балаєа ќатал ќараєан, соныѕ ішінде оєан кїш ќолданып немесе психикалыќ зорлыќ- зомбылыќ етіп, жыныстыќ пјктігіне ќастыќ жасаєан, маскїнемдікпен, нашаќорлыќпен немесе уытќўмарлыќпен ауырады деп танылєан жаєдайларда, баланы асырап алудыѕ кїші жойылуы мїмкін. 

      2. Сот баланыѕ мїдделерін негізге алып жјне баланыѕ пікірін ескере отырып, басќа да негіздер бойынша баланы асырап алудыѕ кїшін жоюєа ќўќылы. 

96-бап. Бала асырап алудыѕ кїшін жою

      1. Бала асырап алудыѕ кїшін жою сот тјртібімен жїргізіледі. 

      2. Бала асырап алудыѕ кїшін жою туралы іс ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ, сондай-аќ прокурордыѕ ќатысуымен ќаралады. 

      3. Бала асырап алудыѕ кїшін жою туралы сот шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап бала асырап алу тоќтатылады. 
      Сот бала асырап алудыѕ кїшін жою туралы сот шешімі заѕды кїшіне енген кїннен бастап їш кїн ішінде осы шешімніѕ їзіндісін бала асырап алуды мемлекеттік тіркеу орны бойынша азаматтыќ хал актілерін жазатын орган мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа жіберуге міндетті. 

97-бап. Бала асырап алудыѕ кїшін жоюды талап етуге ќўќыєы
бар адамдар

      Бала асырап алудыѕ кїшін жоюды талап етуге оныѕ ата-аналарыныѕ, бала асырап алушылардыѕ, он тґрт жасќа толєан асырап алынєан баланыѕ, ќорєаншы немесе ќамќоршы органныѕ, сондай-аќ баланыѕ мїдделеріне сай прокурордыѕ ќўќыєы бар. 

98-бап. Бала асырап алудыѕ кїшін жоюдыѕ салдары

      1. Сот бала асырап алудыѕ кїшін жойєан кезде, асырап алынєан баланыѕ жјне баланы асырап алєандардыѕ, бала асырап алушылар туыстарыныѕ ґзара ќўќыќтары мен міндеттері тоќтатылады жјне егер баланыѕ мїдделері талап етсе, бала мен оныѕ ата-анасыныѕ (оныѕ туыстарыныѕ) ґзара ќўќыќтары мен міндеттері ќалпына келтіріледі. 

      2. Бала асырап алудыѕ кїші жойылєан кезде бала сот шешімі бойынша ата- анасына беріледі. Ата-аналары болмаєан кезде, сондай-аќ баланы ата-анасына беру оныѕ мїдделеріне ќайшы келсе, бала ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ќамќоршылыєына беріледі. 

      3. Сот баланыѕ асырап алынуына байланысты оєан берілген аты, јкесініѕ аты жјне тегі саќталу-саќталмау мјселесін де шешеді. 
      Он жасќа толєан баланыѕ атын, јкесініѕ атын немесе тегін тек оныѕ келісімімен єана ґзгерту мїмкін болады. 

      4. Сот баланыѕ мїдделерін негізге ала отырып, осы Заѕныѕ 125 жјне 127-баптарында белгіленген мґлшерде бўрынєы бала асырап алушыны баланы асырауєа ќаражат тґлеп тўруєа міндеттеуге ќўќылы.

99-бап. Асырап алынєан бала кјмелетке толєаннан кейін бала
асырап алудыѕ кїшін жоюєа жол бермеу

      Егер бала асырап алудыѕ кїшін жою туралы талап ќойылєан кезде асырап алынєан бала кјмелетке толса, баланы асырап алудыѕ кїшін жоюєа жол берілмейді, бўєан мўндай кїшін жоюєа бала асырап алушы мен асырап алынєан баланыѕ ґзара келісімі, сондай-аќ асырап алынєан баланыѕ ата-анасыныѕ, егер олары тірі болса, сот ата-ана ќўќыќтарынан айырмаєан немесе јрекетке ќабілетсіз деп танымаєан болса, олардыѕ да келісімі болєан жаєдайлар ќосылмайды.

4-бґлім. Ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ

13-тарау. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды
аныќтау жјне орналастыру

100-бап. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалардыѕ
               ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєау

      1. Ата-анасыныѕ ќайтыс болуы, олардыѕ ата-ана ќўќыќтарынан айырылуы, олардыѕ ата-ана ќўќыќтарыныѕ шектелуі, ата-анасыныѕ јрекетке ќабілетсіз деп танылуы, ата-анасыныѕ сырќаттылыєы, ата-аналарыныѕ ўзаќ уаќыт болмауы, ата-аналардыѕ балаларын тјрбиелеуден немесе олардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєаудан жалтаруы, соныѕ ішінде ата-аналардыѕ тјрбиелеу, емдеу жјне басќа да осыєан ўќсас мекемелерден ґз балаларын алудан бас тартуы, сондай-аќ ата-аналардыѕ ќамќорлыєы болмаєан ґзге де жаєдайларда, балалардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєау ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа жїктеледі. 

      2. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды аныќтайды, осындай балалардыѕ есебін алуды жїргізеді жјне ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалудыѕ наќты мјн-жайларын негізге ала отырып, балаларды орналастырудыѕ нысандарын таѕдайды (осы Заѕныѕ 102-бабы), сондай-аќ оларды асырау тјрбиелеу жјне білім беру жаєдайларына одан јрі баќылау жасауды жїзеге асырады. 
      Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардан басќа, ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды орналастыру жґніндегі заѕды жјне жеке тўлєалардыѕ ќызметіне жол берілмейді.

101-бап. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды
аныќтау жјне есепке алу

      1. Осы Заѕныѕ 100-бабыныѕ 1-тармаєында аталєан балалар туралы мјліметтер бар мекемелердіѕ (мектепке дейінгі ўйымдар, орта білім беретін ўйымдар, емдеу жјне басќа да мекемелердіѕ) лауазымды адамдары жјне ґзге де азаматтар олар туралы ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа балалардыѕ наќты тўрєан жерін хабарлауєа міндетті. 
      Ќорєаншы жјне ќамќоршы орган осындай мјліметтер алєан кїннен бастап їш кїн ішінде баланыѕ тўрмыс жаєдайына зерттеу жїргізуге жјне ата-аналарыныѕ немесе оныѕ туыстарыныѕ ќамќорлыєы жоќ екендігі фактісі аныќталєан кезде баланы орналастыру туралы мјселе шешілгенге дейін оныѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєауды ќамтамасыз етуге міндетті. 
      2. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар тўратын тјрбие, емдеу жјне басќа да мекемелердіѕ басшылары, баланы отбасы тјрбиесіне беру мїмкін екендігі белгілі болєан кїннен бастап жеті кїн мерзім ішінде бўл туралы осы мекеменіѕ тўрєан жері бойынша ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа хабарлауєа міндетті. 
      3. Ќорєаншы жјне ќамќоршы орган осы баптыѕ 1 жјне 2-тармаќтарында аталєан мјліметтер тїскен кїннен бастап бір ай ішінде баланы орналастыруды ќамтамасыз етеді (осы Заѕныѕ 102-бабы) жјне баланы отбасына тјрбиелеуге беру мїмкіндігі болмаєан кезде орталыќтандырылєан есепке алу їшін жјне кейіннен баланы Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында тўраќты тўратын Ќазаќстан Республикасы азаматыныѕ отбасына тјрбиелеуге орналастыруєа жјрдем кґрсету їшін осындай бала туралы мјліметті тиісті јкімшілік-аумаќтыќ бґліністіѕ білім беру басќармасыныѕ органына жібереді. 
      Балаларды орталыќтандырылєан есепке алуды ўйымдастыру тјртібін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілейді. 
      4. Осы баптыѕ 2 жјне 3-тармаќтарында кґзделген міндеттерді орындамаєаны їшін, сондай-аќ бала туралы кґпе-кґрнеу жалєан мјліметтер бергені їшін лауазымды адамдар заѕда белгіленген тјртіппен жауапќа тартылады.
Ескерту. 101-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.07.27 N 320 (ќолданысќа енгізілу тјртібін  2-баптан ќараѕыз) Заѕымен.

102-бап. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды
орналастыру

      1. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар асырап алынып, отбасына тјрбиеленуге, ќорєаншылыќќа (ќамќоршылыќќа) немесе патронат шарты бойынша, ал мўндай мїмкіндік болмаєан кезде, жетім балаларєа немесе ата- аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларєа арналєан барлыќ їлгідегі (тјрбие, емдеу жјне басќа да) мекемелерге берілуге тиіс. 
      Баланыѕ мїддесіне сай оны орналастыру кезінде оныѕ этникалыќ шыєу тегі, белгілі бір дінге жјне мјдениетке жататындыєы, ана тілі, тјрбие мен білім берудегі сабаќтастыќты ќамтамасыз ету мїмкіндігі ескерілуі мїмкін. 
      2. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды, осы баптыѕ 1-тармаєында аталєан отбасына немесе мекемеге тјрбиелеуге орналастырылєанєа дейін балаларєа ќорєаншылыќ (ќамќоршылыќ) міндеттерін атќару ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа уаќытша жїктеледі. 

14-тарау. Ќорєаншылыќты жјне ќамќоршылыќты белгілеу
тјртібі

103-бап. Ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ белгіленетін адамдар

      1. Ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан (осы Заѕныѕ 101-бабыныѕ 1-тармаєы) балаларєа, оларды асырау, тјрбиелеу жјне білім беру маќсатында, сондай-аќ олардыѕ мїліктік жјне мїліктік емес ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєау їшін белгіленеді. 
      2. Ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ јрекетке ќабілетсіз немесе јрекетке ќабілеті шектеулі кјмелетке толєан адамдардыѕ мїліктік жјне жеке мїліктік емес ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєау їшін де белгіленеді. 

104-бап. Ќорєаншылыќ

      1. Ќорєаншылыќ он тґрт жасќа толмаєан балаларєа, сондай-аќ психикалыќ аурудыѕ салдарынан немесе аќыл-есініѕ кемдігінен сот јрекетке ќабілетсіз деп таныєан адамдарєа белгіленеді. 
      2. Ќорєаншылыќ ќайтыс болєан немесе соттыѕ шешімімен ґлді немесе хабарошарсыз кеткен деп танылєан кјмелетке толмаєан адамныѕ, јрекетке ќабілетсіз немесе јрекетке ќабілеті шектеулі кјмелетке толєан адамныѕ мїлкіне таєайындалады. 
      Егер ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ белгіленген адамныѕ басќа жерде мїлкі болса, онда осы мїлікті басќару їшін ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар мїліктіѕ тўрєан жерінде ќорєаншы таєайындай алады. 

105-бап. Ќамќоршылыќ

      1. Ќамќоршылыќ он тґрттен он сегіз жасќа дейінгі кјмелетке толмаєандарєа, сондай-аќ спиртті ішімдіктерге немесе есірткі заттарєа салынуы салдарынан сот јрекет ќабілеттілігі шектеулі деп таныєан адамдарєа белгіленеді.
      2. Денсаулыєыныѕ жай-кїйіне байланысты ґзініѕ ќўќыќтарын ґз бетінше жїзеге асыра алмайтын жјне міндеттерді орындай алмайтын кјмелетке толєан јрекет ќабілеттілігі адамдардыѕ арызы бойынша оларєа ќамќоршылыќ белгіленуі мїмкін.

106-бап. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар

      1. алып тасталды - 2006.01.10 N 116 Заѕымен.
      2. Республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органдары ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ жґніндегі ґз функцияларын:
      - кјмелетке толмаєандарєа ќатысты білім беру мен денсаулыќ саќтаудыѕ жергілікті ујкілетті органдары арќылы;
      - кјмелетке толєандарєа ќатысты халыќты јлеуметтік ќорєаудыѕ жергілікті ујкілетті органдары арќылы жїзеге асырады.
      3. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар баланыѕ жјне оны тјрбиелеуге їміткер адамныѕ (адамдардыѕ) тўрмыс жаєдайларына зерттеу жїргізуге жјне зерттеу актісін сотќа табыс етуге міндетті. 
      4. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар ґздерініѕ міндеттерін осы органдар туралы Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі бекітетін ереже негізінде жїзеге асырады.
Ескерту. 106-бапќа ґзгеріс енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕдарымен.

107-бап. Ќорєаншылыќты жјне ќамќоршылыќты белгілеу

      1. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар ќорєаншылыќ пен ќамќоршылыќты ќажет ететін адамныѕ тўрєылыќты жері бойынша ќорєаншылыќ пен ќамќоршылыќ белгілейді. Жекелеген жаєдайларда ќорєаншылыќ пен ќамќоршылыќ ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ) тўрєылыќты жері бойынша белгіленуі мїмкін. 
      2. Адамды јрекетке ќабілетсіз немесе оныѕ јрекет ќабілеттілігі шектеулі деп тану туралы шешім заѕды кїшіне енген кезден бастап їш кїн ішінде сот бўл туралы оєан ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ белгілеу їшін сол адамныѕ тўрєылыќты жері бойынша ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа хабарлауєа міндетті.
      3. Адамєа ќорєаншылыќты жјне ќамќоршылыќты белгілеу ќажеттігі туралы тиісті органдарєа белгілі болєан кезден бастап бір ай ішінде ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ белгіленеді.
      4. Ќорєаншы немесе ќамќоршы таєайындауєа мїдделі адамдар сот тјртібімен шаєымдануы мїмкін.

108-бап. Ќорєаншылар мен ќамќоршылар

      1. Мыналарды:
      1) сот јрекетке ќабілетсіз немесе јрекет ќабілеттілігі шектеулі деп таныєан адамдарды;
      2) сот бойынша ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан немесе ата-ана ќўќыќтарын сот шектеген адамдарды; 
      3) ґзіне заѕмен жїктелген міндеттерді тиісінше орындамаєаны їшін ќорєаншылыќ (ќамќоршылыќ) міндеттерден шеттетілген адамдарды; 
      4) егер сот олардыѕ кінјсінен бала асырап алудыѕ кїшін жойєан болса, бўрын бала асырап алушыларды; 
      5) денсаулыєыныѕ жай-кїйіне байланысты (осы Заѕныѕ 80-бабы 2-тармаєыныѕ 6) тармаќшасы) баланы тјрбиелеу жґніндегі міндеттерін жїзеге асыра алмайтын адамдарды ќоспаєанда, екі жыныстыѕ да кјмелетке толєан адамдары ќорєаншылар (ќамќоршылар) бола алады. 
      2. Ќорєаншы немесе ќамќоршы тек оныѕ келісімімен єана таєайындалуы мїмкін. 
      Егер бўл ќорєаншылыќќа алынушыныѕ мїдделеріне ќайшы келмесе, ќорєаншыны немесе ќамќоршыны таєайындауда жўбайыныѕ, ата-анасыныѕ, туыстарыныѕ немесе ќорєаншылыќќа алынушыєа жаќын басќа да адамдардыѕ басым ќўќыєы болады. 
      Егер ќамќорлыќќа алынушылардыѕ мїдделерініѕ арасында ќайшылыќ болмаса, бір ќорєаншыны немесе ќамќоршыны бірнеше адамєа таєайындауєа жол беріледі. 
      3. Јрекетке ќабілетті жјне ата-ана ќўќыќтарынан айырылмаєан, біраќ балаларыныѕ тјрбиесін жїзеге асыра алмайтын ата-аналардыѕ кјмелетке толмаєан балаларына ќорєаншы жјне ќамќоршы таєайындалатын кезде, ќорєаншылар жјне ќамќоршылар ата-аналардыѕ тілегі ескеріле отырып таєайындалады. 
      Балаєа ќорєаншы (ќамќоршы) таєайындау кезінде ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ) адамгершілік жјне ґзге де жеке ќасиеттері, оныѕ ќорєаншылыќ (ќамќоршылыќ) міндеттерді орындау ќабілеті, ќорєаншы (ќамќоршы) мен баланыѕ арасындаєы ќатынастар, ќорєаншы (ќамќоршы) отбасы мїшелерініѕ балаєа деген кґзќарасы, сондай-аќ, егер бўл мїмкін болса, баланыѕ ґз тілегі ескеріледі. Егер кјмелетке толмаєан балаєа ќорєаншы немесе ќамќоршы етіп таєайындалатын адам некеде тўрса, оныѕ жўбайыныѕ келісімі талап етіледі. 
      4. Ќорєаншылыќты немесе ќамќоршылыќты ќажет ететін жјне тиісті тјрбие, емдеу мекемелерінде, халыќты јлеуметтік ќорєау мекемелерінде тўрып жатќан адамдардыѕ ќорєаншылары мен ќамќоршылары осы мекемелердіѕ јкімшілігі болып табылады. 
     Ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ) осындай мекемелерге баланы уаќытша орналастыруы ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ) осы балаєа ќатысты ќорєаншылыќ (ќамќоршылыќ) ќўќыќтары мен міндеттерін тоќтатпайды.
      5. Ќорєаншылар мен ќамќоршылар ґз ќамќорындаєылардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєауды кез келген адамдарєа ќатысты, соныѕ ішінде сотта арнайы ґкілеттіксіз ќорєай алады.

15-тарау. Ќорєаншылардыѕ (ќамќоршылардыѕ) жјне ќамќорлыќќа
алынєандардыѕ ќўќыќтыќ жаєдайы

109-бап. Ќорєаншылыќќа (ќамќоршылыќќа) алынєан адамдардыѕ
ќўќыќтары

      1. Ќорєаншылыќќа (ќамќоршылыќќа) алынєан адамдардыѕ:
      1) ґздерініѕ адамдыќ ќадір-ќасиеттерініѕ ќўрметтелуіне;
      2) ќорєаншы (ќамќоршы) тарапынан ќамќорлыќ кґруге;
      3) осы Заѕныѕ 112-бабыныѕ 4-тармаєында кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, онымен бірге тўруєа;
      4) ґздеріне тиесілі алименттерін, зейнетаќыларын, жјрдемаќыларын жјне басќа да јлеуметтік тґлемдерді алуєа;
      5) тўрєын їйге меншік ќўќыєын немесе тўрєын їйді пайдалану ќўќыєын саќтауєа;
      6) ќорєаншы (ќамќоршы) тарапынан ќиянат етушіліктен ќорєануєа ќўќыєы бар.
      2. Ќорєаншылыќќа (ќамќоршылыќќа) алынєан балалар осы баптыѕ 1-тармаєында келтірілген ќўќыќтардан басќа:
      1) ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ) отбасында тјрбиелену;
      2) оларды асырап-баєу, тјрбиелеу, білім беру жјне жан-жаќты дамытуы їшін жаєдайлардыѕ ќамтамасыз етілу;
      3) тўрєын їй-жайы болмаєан жаєдайда тўрєын їй заѕдарына сјйкес оны алу ќўќыќтарына да;
      4) осы заѕныѕ 52-54, 59-баптарында кґзделген ќўќыќтарєа ие болады.

110-бап. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан, тјрбие жјне
емдеу мекемелеріндегі балалардыѕ ќўќыќтары

      1. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан, тјрбие, емдеу жјне басќа да мекемелеріндегі балалардыѕ:
      1) асырап-баєылуєа, тјрбиеленуге, білім алуєа, жан-жаќты дамуєа, ґздерініѕ адамгершілік ќадір-ќасиеттерініѕ ќўрметтелуіне, ґз мїдделерініѕ ќамтамасыз етілуіне; 
      2) ґздеріне тиесілі алименттерді, зейнетаќыларды, жјрдемаќыларды жјне басќа да јлеуметтік тґлемдерді алуєа; 
      3) тўрєын їй-жайєа меншік ќўќыєын немесе тўрєын їй-жайды пайдалану ќўќыєын саќтауєа, ал тўрєын їй-жайы болмаєан жаєдайда тўрєын їй-заѕдарына сјйкес тўрєын їй-жай алу ќўќыєына ие болуєа; 
      4) аталєан мекемелерде тўруы аяќталєан соѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ еѕбек заѕнамасында кґзделген жўмысќа орналасу кезіндегі жеѕілдіктерге ие болуєа ќўќыєы бар. 
      2. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар осы баптыѕ 1-тармаєында аталєан мекемелерде тўрып жатќан балаларды асырау, тјрбиелеу, оларєа білім беру жаєдайларын баќылауды жїзеге асырады. 
      3. Осы мекемелер тїлектерініѕ ќўќыќтарын ќорєау ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа жїктеледі. 
      4. Ата-аналарыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан жјне осы баптыѕ 1-тармаєында аталєан мекемелерде тўратын балалар осы Заѕныѕ 52-54, 59-баптарында кґзделген ќўќыќтарєа да ие болады. 
Ескерту. 110-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.05.15 N 253 Заѕымен.

111-бап. Ќорєаншылардыѕ (ќамќоршылардыѕ) ґз міндеттерін
атќаруы

      1. Ќорєаншылар заѕ жїзінде ќамќоршылыќќа алынєандардыѕ ґкілдері болып табылады жјне барлыќ ќажетті мјмілелерді олардыѕ атынан жјне олардыѕ мїдделерін кґздеп жасайды. 
      2. Ќамќоршылар ґздерініѕ ќамќоршылыєындаєы адамдардыѕ ґз бетінше жасауєа ќўќыєы жоќ мјмілелерді жасауєа келісім береді, ќамќоршылыєындаєылардыѕ ґз ќўќыќтарын жїзеге асыруына жјне міндеттерін атќаруына жјрдем кґрсетеді, сондай-аќ оларды їшінші бір тўлєалардыѕ тарапынан ыќтимал ќиянаттардан ќорєайды. 
      3. Заѕда белгіленген жаєдайларды ќоспаєанда, ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ жґніндегі міндеттер тегін атќарылады. 
      Ќорєаншы (ќамќоршы) ќамќоршылыєына алынєандарды ґз есебінен асырап баєуєа міндетті емес. Ќамќоршылыќќа алынушыны асырап-баєу ќамќоршылыќќа алынушыныѕ алатын жалаќысы, алименті, зейнетаќысы жјне басќа да јлеуметтік тґлемдері есебінен, сондай-аќ оєан тиесілі мїліктер есебінен жїзеге асырылады. 
      Ќамќоршылыќќа алынушыны асырап-баєуєа жеткілікті ќаражат болмаєан кезде, ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар оны асырап-баєуєа жјрдемаќы таєайындайды. 
      4. Ќорєаншылар мен ќамќоршылар ґздерініѕ ќамќорлыєына алынєандарды асырап-баєуєа, оларды баєып-кїту мен емдеуді ќамтамасыз етуге, олардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєауєа ќамќорлыќ жасауєа міндетті. Аталєан міндеттер сот јрекет ќабілеттілігі шектеулі деп таныєан кјмелетке толєан адамдардыѕ ќамќоршылыєына жїктелмейді. 
      5. Спиртті ішімдіктерге немесе есірткі заттарєа салынуы салдарынан јрекетке ќабілетсіз немесе јрекет ќабілеті шектеулі деп танылєан адам жґніндегі негіздер жойылса, ќорєаншы немесе ќамќоршы ќамќорлыќќа алынушыны јрекетке ќабілетті деп тану туралы жјне одан ќорєаншылыќ пен ќамќоршылыќты алып тастау туралы сотќа ґтініш беруге міндетті. 

112-бап. Баланыѕ ќорєаншысыныѕ (ќамќоршысыныѕ) ќўќыќтары
мен міндеттері

      1. Баланыѕ ќорєаншысы (ќамќоршысы) ќорєаншылыєындаєы (ќамќоршылыєындаєы) баланы тјрбиелеуге, оныѕ денсаулыєына, дене, психикалыќ, адамгершілік жјне рухани дамуына ќамќорлыќ жасауєа ќўќылы жјне міндетті. 
      Ќорєаншы (ќамќоршы) баланыѕ пікірі мен ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ ўсыныстарын ескере отырып, сондай-аќ осы Заѕныѕ 64-бабында кґзделген талаптар саќталєан жаєдайда ќорєаншылыєындаєы (ќамќоршылыєындаєы) баланы тјрбиелеудіѕ јдістерін дербес белгілеуге ќўќылы. 
      Ќорєаншы (ќамќоршы) баланыѕ пікірін ескере отырып, ол орта білім алєанєа дейін балаєа білім беру мекемесі мен оќытудыѕ нысанын таѕдауєа ќўќылы жјне баланыѕ орта білім алуын ќамтамасыз етуге міндетті. 
      2. Ќорєаншы (ќамќоршы) ќамќоршылыєындаєы (ќорєаншылыєындаєы) баланы ґздерінде заѕды негіздерсіз ўстап отырєан кез келген адамнан, соныѕ ішінде баланыѕ жаќын туыстарынан ќайтарып беруді сот арќылы талап етуге ќўќылы. 
      3. Баланыѕ ґз ата-аналарымен жјне басќа жаќын туыстарымен ќарым- ќатынас жасауына, мўндай ќарым-ќатынас баланыѕ мїдделеріне сай келмеген жаєдайларды ќоспаєанда, бґгет болуєа ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ) ќўќыєы жоќ. 
      4. Ќамќорлыќќа алынушылар, балалар немесе емдеу мекемелерінде тјрбиеленуде немесе емделуде болєан жаєдайларды ќоспаєанда, кјмелетке толмаєандардыѕ ќорєаншылары мен ќамќоршылары ґздері ќамќорлыќќа алєандармен бірге тўруєа міндетті. Ќамќоршыныѕ он алты жасќа толєан ќамќоршылыќќа алынушыдан бґлек тўруына, бўл ќамќоршылыќќа алынушыныѕ тјрбиесіне жјне оныѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќорєауєа ќолайсыздыќ туєызбайтын жаєдайда, ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ рўќсатымен жол беріледі. 
      Ќорєаншылар мен ќамќоршылар тўрєылыќты жерініѕ ґзгеруі туралы ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарєа хабарлап отыруєа міндетті. 
      5. Ќорєаншы кемінде жылына бір рет ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа ќамќоршылыќќа алынушыныѕ денсаулыќ жаєдайы туралы жјне оны тјрбиелеу жґніндегі, сондай-аќ оныѕ мїлкін басќару жґніндегі жўмыс туралы есеп беріп отыруєа міндетті. 

113-бап. Јрекетке ќабілетті азаматтарды ќамќоршылыќќа алу

      1. Денсаулыќ жаєдайы бойынша ґз ќўќыєын жїзеге асырып, ќорєай алмайтын жјне міндеттерін орындай алмайтын кјмелетке толєан јрекетке ќабілетті адамныѕ ґтініші бойынша оєан ќамќоршылыќ белгіленуі мїмкін. 
      2. Кјмелетке толєан јрекетке ќабілетті адамныѕ ќамќоршысын ќорєаншы жјне ќамќоршы орган сол адамныѕ келісімі бойынша єана таєайындауы мїмкін. 
      3. Кјмелетке толєан јрекетке ќабілетті ќамќоршылыќќа алынушыєа тиесілі мїлікке билік етуді ќамќоршылыќќа алынушымен жасалєан тапсыру шарты немесе мїлікті сенімді басќару негізінде ќамќоршы жїзеге асырады. 
      Ќамќоршылыќќа алынушыны асырап-баєуєа жјне оныѕ тўрмыстыќ ќажеттерін ќанаєаттандыруєа баєытталєан тўрмыстыќ жјне ґзге де мјмілелерді жасауды ќамќорлыќќа алынушыныѕ келісімімен ќамќоршы жїзеге асырады. 
      4. Кјмелетке толєан јрекетке ќабілетті адамды ќамќорлыќќа алу осы адамныѕ талабы бойынша тоќтатылуы мїмкін. 
      Ќамќоршылыќќа алынєан адамныѕ ќамќоршысы осы Заѕныѕ 115-бабында кґзделген жаєдайларда ґзіне жїктелген міндеттерді орындаудан босатылады. 

114-бап. Ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїлкіне билік ету

      1. Ќамќоршылыќќа алынушы адамныѕ кірістерін, соныѕ ішінде оныѕ мїлкін басќарудан тїсетін кірістерін, ќамќоршылыќќа алынушыныѕ ґзі дербес билік етуге ќўќыєы бар кірістерін ќоспаєанда, тек ќана ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїдделеріне сай жјне ќорєаншы мен ќамќоршы органныѕ алдын ала рўќсатымен ќорєаншы немесе ќамќоршы жўмсайды. 
      Ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ алдын ала берген рўќсатынсыз, ќамќоршылыќќа алынушыныѕ оныѕ кірісі ретіндегі тиесілі сомасы есебінен ќорєаншы мен ќамќоршы ќамќоршылыќќа алынушыны асырау їшін ќажетті азын-аулаќ шыєыстар жасауєа ќўќылы. 
      2. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ алдын ала берген рўќсатынсыз ќорєаншыныѕ иеліктен алу жґніндегі мјмілелер жасауєа, ал ќамќоршыныѕ мјміле жасауєа келісім беруге, соныѕ ішінде ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїлкін айырбастауєа немесе сыйєа тартуєа немесе оныѕ атынан кепіл болу шартын жасасуєа, оны жалєа (жалдауєа), тегін пайдалануєа немесе кепілге беруге, ќамќорлыќќа алынушыныѕ заѕ бойынша жјне ґсиет бойынша мўрагерлікпен тиесілі ќўќыќтарынан бас тартќызуєа јкеп соєатын мјмілелер жасауєа, оныѕ мїлкін бґлуге немесе одан їлес бґлуге, сондай-аќ ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїлкін азайтуєа јкеп соєатын басќа да кез келген мјмілелер жасауєа ќўќыєы жоќ. Аталєан мјмілелер нјтижесінде ќорєаншы алєан ќаражаттыѕ ќалай жўмсалуєа тиіс екенін ќорєаншы жјне ќамќоршы орган белгілейді. 
      Ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїлкін басќару тјртібі Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгіленеді. 
      3. Мїлікті ќамќоршылыєына алушыєа сый ретінде немесе тегін тїрде пайдалануєа беруді ќоспаєанда, ќорєаншыныѕ (ќамќоршыныѕ), олардыѕ жўбайлары мен жаќын туыстарыныѕ ќамќоршылыќќа алынушымен мјмілелер жасауєа, сондай-аќ мјмілелер жасау кезінде немесе ќамќоршылыќќа алынушы мен ќорєаншы немесе ќамќоршыныѕ жўбайы жјне олардыѕ жаќын туыстары арасында жїргізілген сот ісінде ќамќоршылыќќа алынушыныѕ атынан ґкілдік білдіруге ќўќыєы жоќ. 
      Ќорєаншы (ќамќоршы) болып таєайындалмастан бўрын туындаєан ќамќоршылыќќа алынушыныѕ ќорєаншысына (ќамќоршысына), оныѕ жўбайына немесе туыстарына ќарыздары ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ рўќсатымен тґленеді. 

115-бап. Ќорєаншылар мен ќамќоршыларды олардыѕ ґз
міндеттерін атќарудан босату жјне шеттету

      1. Ќорєаншы жјне ќамќоршы орган кјмелетке толмаєан ќамќоршылыќќа алынушы ґз ата-анасына ќайтып оралєан немесе ол асырап алушыєа ќайтарылєан жаєдайларда, ќорєаншыны немесе ќамќоршыны ґз міндеттерін атќарудан босатады. 
      Ќамќоршылыќќа алынушыны тјрбие, емдеу мекемесіне, халыќты јлеуметтік ќорєау мекемесіне немесе басќа да мекемеге орналастыру кезінде, егер бўл ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїдделеріне ќайшы келмесе, ќорєаншы жјне ќамќоршы орган бўрын таєайындалєан ќорєаншыны немесе ќамќоршыны олардыѕ ґз міндеттерін атќарудан босатады. 
      2. Дјлелді себептер болєан кезде (сырќаттану, мїліктік жаєдайдыѕ ґзгеруі, ќамќорлыќќа алынушымен ґзара тїсініспеушілік жјне т.с.с) ќорєаншы немесе ќамќоршы оныѕ ґтініші бойынша ґз міндеттерін атќарудан босатылуы мїмкін. 
      3. Ќорєаншы немесе ќамќоршы ґзініѕ тиісті міндеттерін тиісінше атќармаєан жаєдайда, соныѕ ішінде ґзініѕ ќорєаншылыєын немесе ќамќоршылыєын жеке басыныѕ пайдасы маќсатында пайдаланєан кезде немесе ќамќоршылыќќа алынушыны ќадаєалаусыз жјне ќажетті кґмексіз ќалдырєан жаєдайда, ќорєаншы жјне ќамќоршы орган ќорєаншыны немесе ќамќоршыны осы міндеттерді атќарудан шеттеуі жјне кінјлі адамды заѕмен белгіленген жауапќа тарту їшін ќажетті шаралар ќолдануы мїмкін. 

116-бап. Ќорєаншылыќты жјне ќамќоршылыќты тоќтату

      1. Ќамќоршылыќќа алынушыны јрекетке ќабілетті деп тану немесе ќорєаншыныѕ, ќамќоршыныѕ немесе ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ арызы бойынша оныѕ јрекет ќабілеттілігі шектеулілігініѕ кїшін жою туралы сот шешім шыєарєан жаєдайларда кјмелетке толєан адамдарєа ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ тоќтатылады. 
      2. Жасґспірім ќамќоршылыќќа алынушы он тґрт жасќа жеткен соѕ оєан ќорєаншылыќ тоќтатылады, ал ќорєаншылыќ міндетін жїзеге асыратын адам бўл туралы ќосымша шешімсіз кјмелетке толмаєан баланыѕ ќамќоршысы болады. 
      3. Кјмелетке толмаєан балаєа ќамќоршылыќ он сегіз жасќа жеткен кезде арнайы рўќсатсыз, сондай-аќ ол некеге отырєан кезде жјне кјмелетке толєанєа дейін ол јрекетке толыќ ќабілетті болєан басќа да жаєдайларда ќамќоршылыќ тоќтатылады.

117-бап. Ќорєаншылардыѕ жјне ќамќоршылардыѕ јрекеттеріне
шаєым жасау

      Ќорєаншылардыѕ жјне ќамќоршылардыѕ јрекетіне кез келген адам ќамќоршылыќќа алынушыныѕ мїдделеріне сай ќорєаншы жјне ќамќоршы органєа не оныѕ тўрєылыќты жері бойынша сотќа шаєым жасай алады.

118-бап. Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардыѕ шешімдеріне
шаєым жасау

      Ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардыѕ барлыќ мјселелер жґніндегі шешімдеріне мїдделі адамдар сот тјртібімен шаєым жасай алады.

16-тарау. Патронат

119-бап. Патронат

      1. Ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ нысанындаєы патронат ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан, соныѕ ішінде тјрбиелеу, емдеу немесе осы тјрізді басќа да мекемелердегі кјмелетке толмаєан балаларєа белгіленеді. 
      2. Баланы тјрбиелеуге алуєа тілек білдіруші адам (патронат тјрбиеші) мен ќорєаншы жјне ќамќоршы орган арасында жасалєан баланы (балаларды) тјрбиелеуге беру туралы шарт патронаттыѕ туындау негізі болып табылады. 
      3. Патронат туралы Ережені Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі бекітеді. 

120-бап. Баланы тјрбиелеуге беру туралы шарт

      1. Баланы тјрбиелеуге беру туралы шарт баланы асырап-баєу, тјрбиелеу жјне білім беру жаєдайларын, патронат тјрбиешініѕ ќўќыќтары мен міндеттерін, патронат тјрбиешіге ќатысты ќорєаншы жјне ќамќоршы органдардыѕ міндеттерін, сондай-аќ мўндай шарттыѕ тоќтатылу негіздері мен салдарларын кґздеуі тиіс. 
      Бала патронат тјрбиешіге аталєан шартпен белгіленген мерзімге тјрбиелеуге беріледі. 
      2. Патронат тјрбиешілердіѕ еѕбегіне аќы тґлеу жјне тјрбиелеуге алынєан балалар санына ќарай берілетін жеѕілдіктер Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгіленеді. 
      3. Баланы тјрбиелеуге беру туралы шарт: 
      1) дјлелді себептері (сырќаттану, отбасылыќ немесе материалдыќ жаєдайдыѕ ґзгеруі, баламен ґзара тїсіністіктіѕ болмауы, балалар арасындаєы жанжалдар жјне басќалар) болєан кезде патронат тјрбиешілердіѕ бастамасы бойынша; 
      2) баланы асырап-баєу, тјрбиелеу жјне білім беруде ќолайсыз жаєдайлар туєан кезде ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ бастамасы бойынша; 
      3) бала ата-анасына ќайтарып берілген немесе бала асырап алынєан жаєдайларда мерзімінен бўрын бўзылуы мїмкін. 

121-бап. Патронат тјрбиешілер

      1. Патронат тјрбиешілер тјрбиеге алынєан балаєа (балаларєа) ќатысты ќорєаншылар мен ќамќоршылар сияќты ќўќыќтар мен міндеттерге ие болады. Оларєа осы заѕныѕ 108-бабында кґзделген талаптар ќойылады. 
      2. Патронат тјрбиешілерді іріктеп алуды ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар жїзеге асырады. 

122-бап. Патронат белгіленетін бала (балалар)

      1. Шарт бойынша оны патронат тјрбиешілерге беру їшін баланы (балаларды) алдын ала таѕдауды ќорєаншы жјне ќамќоршы органмен келісім бойынша баланы (балаларды) отбасына ќабылдауєа тілек білдірген адамдар жїзеге асырады. 
      Аєалы-інілерді, апалы-сіѕлілерді (ќарындастарын) ажыратуєа жол берілмейді, бўєан олардыѕ мїдделеріне сай келетін жаєдайлар ќосылмайды. 
      2. Баланы (балаларды) патронат тјрбиешілерге беру оныѕ пікірі ескеріле отырып жїзеге асырылады. Он жасќа толєан бала (балалар) оныѕ келісімімен єана берілуі мїмкін. 
      3. Патронат тјрбиешілерге берілген бала (балалар) ґзіне тиесілі алименттерге, зейнетаќыєа, жјрдемаќыєа жјне басќа да јлеуметтік тґлемдерге ќўќыєын, сондай-аќ тўрєын їй-жайєа меншік ќўќыєын немесе тўрєын їй-жайды пайдалану ќўќыєын саќтайды. Тўрєын їй-жайы болмаєан кезде, тўрєын їй заѕдарына сјйкес оєан тўрєын їй-жай берілуіне ќўќыєы бар. 
      Патронат тјрбиешілерге берілген бала (балалар) осы Заѕныѕ 52-54, 59-баптарында кґзделген ќўќыќтарєа да ие болады.

123-бап. Патронат тјрбиешілерге берілген баланы
(балаларды) асырап-баєу

      1. Јрбір баланы асырап-баєуєа Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілеген тјртіппен жјне мґлшерде ай сайын аќшалай ќаражат тґленеді.
      2. Ќорєаншы жјне ќамќоршы орган патронат тјрбиешілерге ќажетті кґмек кґрсетуге, баланыѕ (балалардыѕ) ґмірі мен тјрбиесіне ќалыпты жаєдай туєызуєа жјрдемдесуге міндетті, сондай-аќ патронат тјрбиешілерге жїктелген баланы (балаларды) асырап-баєу, тјрбиелеу жјне оєан білім беру міндеттерін орындауєа баќылауды жїзеге асыруєа ќўќылы.

5-бґлім. Отбасы мїшелерініѕ алименттік ќатынастары

17-тарау. Ата-аналармен балалардыѕ алименттік
міндеттемелері

124-бап. Ата-аналардыѕ кјмелетке толмаєан балаларды
              асырап-баєу жґніндегі міндеттері

      1. Ата-аналар ґздерініѕ кјмелетке толмаєан балаларын асырап-баєуєа міндетті. Кјмелетке толмаєан балаларды асыраудыѕ тјртібі мен нысанын ата- аналар дербес айќындайды. 
      Ата-аналар осы Заѕныѕ 20-тарауына сјйкес ґздерініѕ кјмелетке толмаєан балаларын асырап-баєу туралы келісім (алимент тґлеу туралы келісім) жасауєа ќўќылы. 
      2. Егер ата-аналар ґздерініѕ кјмелетке толмаєан балаларын асырап- баєуына алмаса, кјмелетке толмаєан балаларды асырап-баєуєа арналєан ќаражат (алимент) ата-аналардан сот тјртібімен ґндіріп алынады. 
      3. Ата-аналардыѕ алимент тґлеу туралы келісімі болмаєанда, кјмелетке толмаєан балалар асырап-баєуєа алынбаєанда жјне сотќа талап-арыз берілмегенде ќорєаншы жјне ќамќоршы орган кјмелетке толмаєан балаларєа олардыѕ ата-анасынан (олардыѕ біреуінен) алимент ґндіріп алу туралы талап ќоюєа ќўќылы. 

125-бап. Кјмелетке толмаєан балаларды асырап-баєуєа сот
тјртібімен ґндіріп алынатын алименттіѕ мґлшері

      1. Алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда сот кјмелетке толмаєан балаларєа олардыѕ ата-аналарынан алиментті ай сайын мынадай мґлшерде: бір балаєа - ата-анасы табысыныѕ жјне (немесе) ґзге де кірісініѕ - тґрттен бірін; екі балаєа - їштен бірін; їш жјне одан да кґп балаєа - теѕ жартысын ґндіріп алады. 
      2. Бўл їлестердіѕ мґлшерін сот тараптардыѕ материалдыќ немесе отбасылыќ жаєдайларын жјне назар аударарлыќ ґзге де мјн-жайларды ескере отырып кемітуі немесе кґбейтуі мїмкін. 

126-бап. Кјмелетке толмаєан балаларєа алимент ўсталатын
табыстыѕ жјне (немесе) ґзге де кірістіѕ тїрлері

      Ата-аналардыѕ ўлттыќ жјне (немесе) шетел валютасымен алатын жјне осы заѕныѕ 125-бабына сјйкес кјмелетке толмаєан балаларєа алимент ўсталып ќалатын табысыныѕ жјне (немесе) ґзге де кірісініѕ тїрлерін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілейді. 

127-бап. Кјмелетке толмаєан балаларєа тўраќты аќша сомасы
тїрінде алимент ґндіріп алу

      1. Ата-аналардыѕ кјмелетке толмаєан балаларына алимент тґлеу туралы келісімі болмаєан жаєдайда жјне ата-ананыѕ табысына жјне (немесе) ґзге де кірісіне їлестік ќатынаста алимент ґндіріп алу мїмкін болмаєан, ќиындыќ тудырєан немесе тараптардыѕ бірініѕ мїдделерін айтарлыќтай бўзатын жаєдайларда, сот тўраќты аќша сомасында немесе сонымен бірге їлесте/осы Заѕныѕ 125-бабына сјйкес/жјне тўраќты аќша сомасында ай сайын ґндіріп алынатын алимент мґлшерін белгілеуге ќўќылы. 
      Мўндай жаєдайларєа їнемі алынбайтын, ґзгермелі табысы жјне (немесе) ґзге де кірістері бар ата-аналардан не табысын жјне (немесе) ґзге де кірістерін толыєымен немесе ішінара заттай алатын ата-анадан алимент ґндіріп алу жатады. 
      2. Тўраќты аќша сомасыныѕ мґлшерін сот баланыѕ бўрынєы ќамтамасыз етілу деѕгейін мїмкіндігінше барынша саќтауды негізге алып, тараптардыѕ материалдыќ жјне отбасылыќ жаєдайлары мен басќа да назар аударарлыќ мјн- жайларды ескере отырып белгілейді. 
      3. Егер ата-аналардыѕ јрќайсысыныѕ ќолында балалар ќалатын болса, алимент мґлшерін аз ќамтамасыз етілген ата-ананыѕ біреуінен екіншісініѕ пайдасына осы баптыѕ 2-тармаєына сјйкес ай сайын ґндіріп алынатын жјне сот белгілейтін тўраќты аќша сомасы белгіленеді. 

128-бап. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларєа
               алиментті ґндіріп алу жјне пайдалану

      1. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларєа алимент осы Заѕныѕ 125-127-баптарына сјйкес ґндіріп алынады жјне балалардыѕ ќорєаншысына (ќамќоршысына) немесе олардыѕ патронат тјрбиешісіне тґленеді. 
      2. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан жјне тјрбиелеу, емдеу мекемелері мен ґзге де мекемелердегі балаларєа ата-аналарынан ґндіріп алынатын алимент сол мекемелердіѕ шотына аударылады, онда јр балаєа бґлек есептеледі.
      Аталєан мекемелер бўл соманы банкілерге салуєа ќўќылы. Келіп тїскен алимент сомасыныѕ айналысынан тїскен кірістіѕ елу проценті аталєан мекемелердегі балаларды асырап-баєуєа пайдаланылады. Бала мўндай мекемеден кеткен кезде оєан тґленген алимент сомасы жјне оныѕ айналасынан тїскен кірістіѕ елу проценті ујкілетті банкте баланыѕ атына ашылєан шотќа аударылады.

129-бап. Еѕбекке жарамсыз кјмелетке толєан балалардыѕ
алимент алуєа ќўќыєы

      1. Ата-аналар ґздерініѕ кґмекке мўќтаж, еѕбекке жарамсыз кјмелетке толєан балаларын асырап-баєуєа міндетті.
      2. Алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда еѕбекке жарамсыз кјмелетке толєан балаларєа алимент тґлеу мґлшерін сот алимент тґленетін кезде ќолданылып жїрген айлыќ есептік кґрсеткішке еселенген ќатынасында, тараптардыѕ материалдыќ жјне отбасылыќ жаєдайлары мен назар аударарлыќ басќа да мїдделерін негізге ала отырып белгілейді. 

130-бап. Ата-аналардыѕ балаларды асырап-баєуєа арналєан
ќосымша шыєындарєа ќатысуы

      1. Алимент тґлеу туралы келісім болмаєанда жјне ерекше мјн-жайлар болєанда (кјмелетке толмаєан балалардыѕ немесе еѕбекке жарамсыз кјмелетке толєан кґмекке мўќтаж балалардыѕ ауыр науќастануы, мертігуі, оларєа бґгде адамныѕ баєып-кїтуіне аќы тґлеу ќажеттігі жјне басќа да мјн-жайлар) сот осы мјн-жайлар туєызєан ќосымша шыєындарды кґтеруге јрбір ата-ананы ќатысуєа тарту мїмкін. 
      2. Ата-аналардыѕ ќосымша шыєындарды кґтеруге ќатыстырылу тјртібі мен бўл шыєындардыѕ мґлшерін сот ата-аналар мен балалардыѕ материалдыќ жјне отбасылыќ жаєдайлары мен тараптардыѕ назар аударарлыќ басќа да мїдделерін негізге ала отырып ай сайын тґленуге тиісті алимент тґленетін кездегі айлыќ есептік кґрсеткішке еселенген ќатынасында белгілейді. 
      3. Сот ата-аналарды наќты шеккен ќосымша шыєындарды ґтеуге де, балаларды асырап-баєуєа болашаќта жасалуєа тиіс ќосымша шыєыстарды ґтеуге де ќатысуєа міндеттеуге ќўќылы. 

131-бап. Кјмелетке толєан балалардыѕ ата-аналарын
               асырап-баєу жґніндегі міндеттері

      1. Еѕбекке жарамды кјмелетке толєан балалар ґздерініѕ еѕбекке жарамсыз кґмекке мўќтаж ата-аналарын асырап-баєуєа жјне оларєа ќамќорлыќ жасауєа міндетті. 
      2. Алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда еѕбекке жарамсыз кґмекке мўќтаж ата-аналарєа алимент олардыѕ еѕбекке жарамды кјмелетке толєан балаларынан сот тјртібімен ґндіріп алынады. 
      3. Јрбір баладан ґндіріп алынатын алимент мґлшерін сот ата-аналары мен балаларыныѕ материалдыќ жјне отбасылыќ жаєдайлары мен тараптардыѕ назар аударарлыќ басќа да мїдделерін негізге ала отырып, алимент тґлеу кезіндегі айлыќ есептік кґрсеткішке еселенген ќатынастарында белгілейді. 
      4. Алимент мґлшерін айќындау кезінде сот, балаларыныѕ бјріне, олардыѕ біреуіне немесе олардыѕ бірнешеуіне талап ќойылєанына ќарамастан, осы ата- ананыѕ еѕбекке жарамды, кјмелетке толєан балаларыныѕ бјрін ескеруге ќўќылы. 
      5. Егер сот ата-аналардыѕ ата-ана міндеттерін орындаудан жалтарєанын аныќтаса, балаларыныѕ ґздерініѕ еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж ата-аналарын асырап-баєу жґніндегі міндеттерінен босатылуы мїмкін. 
      Балалары ата-ана ќўќыќтарынан айырылєан ата-аналарына алимент тґлеуден босатылады. 

132-бап. Кјмелетке толєан балалардыѕ ата-аналарына
жасалєан ќосымша шыєындарєа ќатысуы

      1. Кјмелетке толєан балалар ата-аналарына ќамќорлыќ жасамаєанда жјне ерекше мјн-жайлар болєанда (ата-анасы ауыр науќастану, мертігу, оны бґгде адамныѕ баєып-кїткені їшін аќы тґлеу, оны халыќты јлеуметтік ќорєау жїйесініѕ интернат їйіне орналастыру ќажет болєанда жјне т.с.с) кјмелетке толєан балаларын сот осы мјн-жайлар туєызєан ќосымша шыєындарды кґтеруге ќатыстыруы мїмкін. 
      2. Кјмелетке толєан балалардыѕ јрќайсысыныѕ ќосымша шыєындарды кґтеру тјртібі мен осы шыєындардыѕ мґлшерін сот осы Заѕныѕ 131-бабыныѕ 3,4, 5-тармаќтарыныѕ ережелері саќталєан жаєдайда ата-аналар мен балаларыныѕ материалдыќ жјне отбасы жаєдайлары мен тараптардыѕ назар аударарлыќ басќа да мїдделерін ескере отырып белгілейді. 
      3. Ќосымша шыєындарды кґтеру тјртібі мен бўл шыєындардыѕ мґлшері тараптардыѕ келісуімен белгіленуі мїмкін. 

18-тарау. Ерлі-зайыптылардыѕ жјне бўрынєы
ерлі-зайыптылардыѕ алименттік міндеттемелері

133-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ бір-бірін асырап-баєу
жґніндегі міндеттері

      1. Ерлі-зайыптылар бір-бірін материалдыќ жаєынан ќолдауєа міндетті. 
      2. Мўндай ќолдаудан бас тартќан жјне ерлі-зайыптылардыѕ арасында алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда алимент тґлеуге ќажетті ќаражаты бар жўбайдан:
      1) еѕбекке жарамсыз мўќтаж жўбайыныѕ;
      2) жїкті кезінде жјне ортаќ баласы туєан кїннен бастап їш жыл бойы јйелініѕ;
      3) ортаќ мїгедек баланы баєып отырєан мўќтаж жўбайыныѕ бала он сегіз жасќа толєанєа дейін;
      4) ортаќ мїгедек баланы 16 жасќа толєанєа дейін баєып-кїтіп отырєан, сондай-аќ 16 жасќа толєаннан соѕ ортаќ мїгедек балаєа I-II топтаєы мїгедектік белгіленген жаєдайда мўќтаж жўбайыныѕ алимент тґлеуді сот тјртібімен талап етуге ќўќыєы бар.

134-бап. Бўрынєы жўбайдыѕ неке бўзылєаннан кейін алимент
алуєа ќўќыєы

      1. Алимент тґлеуге ќажетті ќаражаты бар бўрынєы жўбайынан алимент тґлеуді сот тјртібімен талап етуге:
      1) жїкті кезінде жјне ортаќ баласы туєан кїннен бастап їш жыл бойы бўрынєы јйелініѕ;
      2) ортаќ мїгедек баланы 16 жасќа толєанєа дейін баєып-кїтіп отырєан, сондай-аќ 16 жасќа толєан соѕ ортаќ мїгедек балаєа I-II топтаєы мїгедектік белгіленген жаєдайда кґмекке мўќтаж бўрынєы жўбайыныѕ;
      3) неке бўзылєанєа дейін еѕбекке жарамсыз болып ќалєан еѕбекке жарамсыз кґмекке мўќтаж бўрынєы жўбайыныѕ ќўќыєы бар. 
      2. Алименттіѕ мґлшері мен оны неке бўзылєаннан кейін бўрынєы жўбайына берудіѕ тјртібі бўрынєы ерлі-зайыптылардыѕ арасындаєы келісім бойынша белгіленуі мїмкін.

135-бап. Ерлі-зайыптылардан жјне бўрынєы ерлі-зайыптылардан
сот тјртібімен ґндіріп алынатын алименттіѕ мґлшері

      Ерлі-зайыптылардыѕ (бўрынєы ерлі-зайыптылардыѕ) арасында алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда жўбайдан (бўрынєы жўбайдан) сот тјртібімен ґндіріп алынатын алименттіѕ мґлшерін ерлі-зайыптылардыѕ (бўрынєы ерлі-зайыптылардыѕ) материалдыќ жјне отбасы жаєдайын, тараптардыѕ баќа да назар аударарлыќ мїдделерін негізге ала отырып, алимент тґлеу кезіндегі ќолданылып жїрген есептік кґрсеткішке еселенген ќатынаста сот белгілейді.

136-бап. Жўбайды екінші жўбайды асырап-баєу жґніндегі
               міндеттен босату немесе бўл міндеттіѕ
               мерзімін шектеу

      1. Сот жўбайдыѕ еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж екінші жўбайды асырап-баєу міндетінен босатуы немесе некеде тўрєан кезеѕде де, неке бўзылєаннан кейін де бўл міндетті белгілі бір мерзімге мынадай жаєдайларда: 
      1) спирт ішімдіктеріне, есірткі заттарына, психотропты заттарєа салынып кетуі салдарынан немесе ќасаќана ќылмыс жасауы салдарынан кґмекке мўќтаж жўбайы еѕбекке жарамсыз болып ќалєан;
      2) ерлі-зайыптылар некеде ўзаќ тўрмаєан;
      3) алимент тґлеуді талап ететін жўбайдыѕ отбасында ґзін лайыќты ўстамаєан жаєдайларда шектеуі мїмкін.
      2. Бўрынєы жўбайын асырап-баєу жґніндегі міндет мынадай жаєдайларда:
      1) кґмек алуєа ќўќыєы бар жўбай жаѕа некеге тўрєанда;
      2) осы Заѕныѕ 134-бабына кґзделген мјн-жайлар жойылєанда сот шешімімен тоќтатылады.

19-тарау. Отбасыныѕ басќа мїшелерініѕ алименттік міндеттемелері

137-бап. Аєалары мен апаларыныѕ ґздерініѕ кјмелетке
               толмаєан жјне еѕбекке жарамсыз, кјмелетке
               толєан інілері мен сіѕлілерін (ќарындастарын)
               асырау жґніндегі міндеттері

      Кјмелетке толмаєан кґмекке мўќтаж інілері мен сіѕлілерініѕ (ќарындастарыныѕ) ґз ата-аналарынан ќаражат алуєа мїмкіндігі болмаєан жаєдайда ґздерініѕ алимент тґлеуге ќажетті ќаражаты бар еѕбекке жарамды, кјмелетке толєан аєалары мен апаларынан сот тјртібімен алимент алуєа ќўќыєы бар. Еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж кјмелетке толєан аєалары мен апаларына да, егер олар ґздерініѕ еѕбекке жарамды, кјмелетке толєан балаларынан, жўбайларынан (бўрынєы жўбайларынан) немесе ата-анасынан кґмек ала алмаса, осындай ќўќыќ беріледі.

138-бап. Немерелерін асырап-баєу жґніндегі атасы мен
јжесініѕ міндеттері

      Ґздерініѕ ата-аналарынан кґмек алуы мїмкін болмаєан жаєдайда, кјмелетке толмаєан, кґмекке мўќтаж немерелердіѕ ґздерініѕ алимент тґлеуге ќажетті ќаражаты бар јжесі мен атасынан сот тјртібімен алимент алуєа ќўќыєы бар. Ґздерініѕ жўбайларынан (бўрынєы жўбайларынан) немесе ата-анасынан кґмек ала алмаса, еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж кјмелетке толєан немерелерге де осындай ќўќыќ беріледі. 

139-бап. Немерелердіѕ атасын жјне јжесін асырап-баєу
міндеті

      Ґздерініѕ кјмелетке толєан еѕбекке жарамды балаларынан немесе жўбайынан (бўрынєы жўбайынан) ќажетті ќаражат ала алмаєан жаєдайда, еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж аталар мен јжелер ґздерініѕ алимент тґлеуге ќажетті ќаражаты бар кјмелетке толєан немерелерінен сот тјртібімен алимент талап етуге ќўќылы. 

140-бап. Тјрбиеленушілердіѕ ґздерін наќты тјрбиелеушілерді
асырап-баєу міндеті

      1. Кјмелетке толмаєан балаларєа наќты тјрбие беруді, асырап-баєуды жїзеге асырушы, еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж адамдар, егер олар ґздерініѕ кјмелетке толєан, еѕбекке жарамды балаларынан немесе жўбайларынан (бўрынєы жўбайларынан) кґмек ала алмаса, олар ґздерініѕ кјмелетке толєан, еѕбекке жарамды тјрбиеленушілерінен кґмек беруді сот тјртібімен талап етуге ќўќылы. 
      2. Егер тјрбиелеушілер тјрбиеленушілерді бес жылдан аз уаќыт асырап- баєып, тјрбиелесе, сондай-аќ ґздерініѕ тјрбиеленушілерінен тиісті тїрде асырап-баќпаєан жјне тјрбиелемеген болса, сот тјрбиеленушілерді наќты тјрбиеленушілерін асырап баєу жґніндегі міндеттен босатуєа ќўќылы. 
      3. Осы баптыѕ 1-тармаєында кґзделген міндеттер ќорєаншылыќта (ќамќоршылыќта), патронатта болєан адамдарєа жїктелмейді. 

141-бап. Ґгей ўлдар мен ґгей ќыздардыѕ ґгей јкесін жјне
               ґгей шешесін асырап-баєу жґніндегі міндеттері

      1. Ґгей ўлдар мен ґгей ќыздарын тјрбиелеп, асырап-баќќан, еѕбекке жарамсыз, кґмекке мўќтаж ґгей јке мен ґгей шешеніѕ, егер ґздерініѕ кјмелетке толєан еѕбекке жарамды балаларынан немесе жўбайларынан (бўрынєы жўбайларынан) кґмек ала алмаса, осыєан ќажетті ќаражаты бар еѕбекке жарамды, кјмелетке толєан ґгей ўлдарынан немесе ґгей ќыздарынан асырап баєуды сот тјртібімен талап етуге ќўќылы. 
      2. Егер ґгей јке мен ґгей шеше ґгей балалары мен ґгей ќыздарын бес жылдан аз уаќыт тјрбиелеп, асырап-баќса, сондай-аќ олар ґздерініѕ тјрбиелеу жјне асырау міндеттерін тиісті тїрде атќармаса, сот ґгей ўлдар мен ґгей ќыздарды ґгей јкесі мен ґгей шешесін асырап-баєу міндеттерінен босатуєа ќўќылы. 

142-бап. Отбасыныѕ басќа мїшелерінен сот тјртібімен
ґндіріп алынатын алименттіѕ мґлшері

      1. Осы Заѕныѕ 139-141-баптарында аталєан адамдарєа алименттіѕ мґлшері мен оны тґлеу тјртібі тараптардыѕ келісімімен белгіленуі мїмкін. 
      2. Тараптардыѕ келісімі болмаєан жаєдайда сот тјртібімен ґндіріп алынатын алименттіѕ мґлшерін сот јрбір жеке жаєдайда алимент тґлеуші мен алушыныѕ материалдыќ жјне отбасы жаєдайы мен тараптардыѕ назар аударарлыќ басќа да мїдделерін ескере отырып, алимент тґлеген кезде ќолданылып жїрген есептік кґрсеткішке еселенген ќатынаста белгілейді. 
      3. Егер отбасыныѕ алимент талап етуші мїшесін бір мезгілде бірнеше адам асырап-баєуєа міндетті болса, сот олардыѕ материалдыќ жјне отбасы жаєдайына ќарай јрќайсысыныѕ алимент тґлеу міндеттерін орындауєа ќатысу мґлшерін белгілейді. Алимент мґлшерін белгілеу кезінде сот, алимент тґлеуге міндетті барлыќ адамдардыѕ бјріне, олардыѕ біреуіне немесе олардыѕ бірнешеуіне талап ќойылєанына ќарамастан, сол адамдардыѕ бјрін ескеруге ќўќылы. 

20-тарау. Алимент тґлеу туралы келісім

143-бап. Алимент тґлеу туралы келісім жасау

      Алимент тґлеу (алименттіѕ мґлшері, оны тґлеуді шарттарымен тјртібі) туралы келісім алиментті тґлеуге міндетті адам мен оны алушы адам арасында, ал алиментті тґлеуге міндетті адам жјне (немесе) алимент алушы јрекетке ќабілетсіз болєан жаєдайда осы адамдардыѕ заѕды ґкілдері арасында жасалады.

144-бап. Алимент тґлеу туралы келісімініѕ нысаны

      1. Алимент тґлеу туралы келісім жазбаша тїрде жасалады жјне оны нотариат кујландыруєа тиіс.
      Алимент тґлеу туралы келісімніѕ заѕда белгіленген нысаныныѕ  саќталмауы Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ (Жалпы бґлім) 157-бабында кґзделген салдарларєа јкеп соєады.
      2. Алимент тґлеу туралы нотариат кујландырєан келісім атќару параєыныѕ кїшіне ие болады.

145-бап. Алимент тґлеу туралы келісімді жасасу, атќару,
               ґзгерту, бўзу жјне жарамсыз деп тану тјртібі

      1. Алимент тґлеу тјртібі туралы келісімді жасасуєа, атќаруєа, бўзуєа жјне жарамсыз деп тануєа Ќазаќстан Республикасы Азаматтыќ кодексініѕ (Жалпы бґлім) азаматтыќ-ќўќыќтыќ мјмілелерді жасасуды, атќаруды, бўзуды жјне жарамсыз деп тануды реттейтін нормалары ќолданылады. 
      2. Алимент тґлеу туралы келісім екі жаќтыѕ ґзара келісімі бойынша кез келген уаќытта ґзгертілуі немесе бўзылуы мїмкін. Алимент тґлеу туралы келісімді ґзгерту немесе бўзу алимент тґлеу туралы келісімніѕ ґзі сияќты нысанда жасалуєа тиіс. 
      3. Алимент тґлеу туралы келісімді орындаудан біржаќты бас тартуєа немесе оныѕ шарттарын біржаќты ґзгертуге жол берілмейді. 
      4. Тараптардыѕ материалдыќ немесе отбасы жаєдайлары елеулі ґзгеріске ўшыраєан жаєдайда жјне алимент тґлеу туралы келісімді ґзгерту немесе бўзу жґніндегі келісімге ќол жетпеген кезде мїдделі тарап осы келісімді ґзгерту туралы немесе бўзу туралы сотќа талап беруге ќўќылы. Алимент тґлеу туралы келісімді ґзгерту немесе бўзу туралы мјселені шешкен кезде сот тараптардыѕ назар аударарлыќ кез келген мїддесін ескеруге ќўќылы. 

146-бап. Алимент алушыныѕ мїдделерін бўзатын алимент тґлеу
туралы келісімді жарамсыз деп тану

      Егер алимент тґлеу туралы келісімде кґзделген кјмелетке толмаєан баланы немесе кјмелетке толєан јрекетке ќабілетсіз отбасы мїшесін асырап- баєу шарттары олардыѕ мїдделерін айтарлыќтай бўзатын болса, атап айтќанда, осы Заѕныѕ 147-бабы 2-тармаєыныѕ талаптары саќталмаєан жаєдайда кјмелетке толмаєан баланыѕ немесе кјмелетке толєан јрекетке ќабілетсіз отбасы мїшесініѕ заѕды ґкілініѕ, сондай-аќ ќорєаншы жјне ќамќоршы органныѕ немесе прокурордыѕ талап етуі бойынша сот тјртібімен мўндай келісім жарамсыз деп танылуы мїмкін. 

147-бап. Алимент тґлеу туралы келісім бойынша тґленетін
алименттіѕ мґлшері

      1. Алимент тґлеу туралы келісім бойынша тґленетін алименттіѕ мґлшерін тараптар сол келісімде белгілейді. 
      2. Кјмелетке толмаєан балаларєа алимент тґлеу жґніндегі келісім бойынша белгіленетін алименттіѕ мґлшері олардыѕ сот тјртібімен алимент ґндіріп алєан жаєдайда алатын алименттіѕ мґлшерінен тґмен болмауы керек (осы Заѕныѕ 125-бабы). 

148-бап. Алимент тґлеу туралы келісім бойынша алимент
               тґлеудіѕ јдістері мен тјртібі

      1. Алимент тґлеу туралы келісім бойынша алимент тґлеудіѕ јдістері мен тјртібі сол келісіммен белгіленеді.
      2. Алименттіѕ алимент тґлеуге міндетті адам табысына жјне (немесе) ґзге де кірісіне їлес есебімен; дїркін-дїркін тґленіп тўратын тўраќты аќша сомасымен; бір жолєы тґленетін тўраќты аќша сомасымен; мїлік беру жолымен, сондай-аќ келісімде ќол жеткеніне ќарай ґзге де јдістермен тґленуі мїмкін.
      Алимент тґлеу туралы келісімде алимент тґлеудіѕ тїрлі јдістерін ўштастыру кґзделуі мїмкін.

21-тарау. Алиментті сот тјртібімен тґлеттіру жјне ґндіріп
алу тјртібі

149-бап. Алиментті сот шешімімен ґндіріп алу

      Осы Заѕныѕ 124-142-баптарында аталєан отбасы мїшелері алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда алимент ґндіріп алу туралы талаппен сотќа жїгінуге ќўќылы.

150-бап. Алимент алу їшін арыз беру мерзімдері

      1. Алимент алуєа ќўќыєы бар адам, алимент алу ќўќыєы туындаєан кезден бастап ґткен мерзімге ќарамастан, егер бўрын алимент тґлеу туралы келісім бойынша алимент тґленбеген болса, сотќа алимент ґндіріп алу туралы арыз беруге ќўќылы.
      2. Алимент сотќа ґтініш жасалєан кезден бастап беріледі.
      Егер сотќа арыз беруден бўрын асырап-баєуєа ќаражат алу шаралары ќолданылєанын, біраќ алиментті тґлеуге міндетті адамныѕ оны тґлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбаєанын сот аныќтаса, сотќа ґтініш жасалєан кезден бастап їш жыл мерзім шегінде ґткен кезеѕге алимент ґндіріп алынуы мїмкін.

151-бап. Ўйым јкімшілігініѕ алиментті ўстап ќалу міндеті

      Алимент тґлеуге міндетті адамныѕ жўмыс орны бойынша ўйымныѕ јкімшілігі нотариат кујландырєан алимент тґлеу туралы келісімніѕ негізінде немесе атќару параєыныѕ негізінде алимент тґлеуге міндетті адамныѕ жалаќысынан жјне ґзге де кірісінен алимент алушы адам їшін ай сайын алимент ўстап ќалуєа жјне оны алимент тґлеуге міндетті адамныѕ есебінен алимент тґлеуге міндетті адамєа жалаќыныѕ жјне ґзге де кірістіѕ тґленген кїнінен бастап їш кїн мерзімнен кешіктірмей тґлеуге немесе аударуєа міндетті. 

152-бап. Алимент тґлеу туралы келісім негізінде алиментті
ўстап ќалу

      Нотариат кујландырєан алимент тґлеу туралы келісімніѕ негізінде алимент осындай келісімніѕ жјне атќару ќўжаттарыныѕ негізінде ўсталып ќалатын жалпы сома алимент тґлеуге міндетті адам жалаќысыныѕ жјне ґзге де кірісініѕ елу процентінен асќан жаєдайда да ўсталып ќалуы мїмкін. 

153-бап. Алимент тґлеуге міндетті адамныѕ жўмыс орнын
               ауыстырєаны туралы хабарлау міндеті

      1. Сот шешімі немесе нотариат кујландырєан алимент тґлеу туралы келісім негізінде алиментті ўстап ќалушы ўйымныѕ јкімшілігі алиментті ґндіріп алу жґніндегі шешім орындалатын жердегі сот орындаушысына жјне алимент алушы адамєа алиментті тґлеуге міндетті адамныѕ жўмыстан босаєаны туралы, сондай-аќ, ґзіне белгілі болса, оныѕ жаѕа жўмыс орнын немесе тўратын жерін їш кїн мерзім ішінде хабарлауєа міндетті. 
      2. Алимент тґлеуге міндетті адам сот орындаушысы белгілеген мерзімде соѕєысына жјне алимент алушы адамєа, жўмыс орныныѕ немесе тўратын жерініѕ ґзгергені туралы, ал кјмелетке толмаєан балаларєа алимент тґлеген жаєдайда ќосымша табысыныѕ немесе ґзге де кірісініѕ болуы туралы хабарлауєа тиіс. 
      3. Осы баптыѕ 1 жјне 2-тармаќтарында аталєан деректерді дјлелсіз себептермен хабарламаєан жаєдайда бўєан кінјлі лауазымды адамдар жјне ґзге де азаматтар јкімшілік жауапќа тартылады. 

154-бап. Алимент тґлеуге міндетті адамныѕ мїлкінен ґндіріп
алу

      1. Алимент тґлеу туралы келісіммен немесе сот шешімімен белгіленген мґлшерде алимент, сондай-аќ алимент бойынша берешек алимент тґлеуге міндетті адамныѕ табысынан жјне ґзге де кірісінен ґндіріп алынады, табысы жјне ґзгеде кірісі жеткіліксіз болєан жаєдайда алимент сол алимент тґлеуге міндетті адамныѕ банктердегі шотындаєы немесе банктік емес ќаржы мекемелеріндегі аќша ќаражатынан ўсталады. Бўл ќаражат жеткіліксіз болєан жаєдайда ол алимент тґлеуге міндетті адамныѕ заѕ бойынша ґндіріп алуєа болатын кез келген мїлкінен ґндіріліп алынады. 
      2. Алимент тґлеуге міндетті адамныѕ шотындаєы аќша ќаражатынан жјне оныѕ ґзге де мїлкінен алимент ґндіріп алу заѕдарда белгіленген тјртіппен жїргізіледі. 

155-бап. Алимент бойынша берешекті белгілеу

      1. Алимент тґлеу жґніндегі келісім негізінде немесе атќару параєыныѕ негізінде ґткен кезеѕ їшін алимент ґндіріп алу атќару параєы немесе нотариат кујландырєан алимент тґлеу туралы келісім табыс етілгеннен бўрынєы їш жыл мерзім шегінде жїргізіледі. 

      2. Атќару параєы негізінде немесе нотариат кујландырєан келісім негізінде алимент ўстау алиментті тґлеуге міндетті адамныѕ іздестірілуіне байланысты жїргізілмеген жаєдайда, осы баптыѕ 1-тармаєында белгіленген мерзімге ќарамастан жјне асырап-баєуєа алимент тґлеу белгіленген адамныѕ кјмелетке толєанына ќарамастан, алимент бїкіл кезеѕ їшін ґндіріп алынады. 

      3. Берешек мґлшерін сот шешімінде немесе алимент тґлеу туралы келісімде белгіленген алимент мґлшерін негізге ала отырып, сот орындаушысы аныќтайды. 

      4. Осы Заѕныѕ 125-бабына сјйкес кјмелетке толмаєан балаларєа тґленетін алимент бойынша берешектіѕ мґлшері алимент тґлеуге міндетті адамныѕ алимент ґндіріп алынбаєан кезеѕдегі табысы мен ґзге де кірісі негізге алына отырып аныќталады. Егер алимент тґлеуге міндетті адам осы кезеѕде жўмыс істемеген болса немесе оныѕ табысы мен ґзге де кірісін кујландыратын ќўжат тапсырылмаса, алимент бойынша берешек сол берешекті ґндіріп алу кезіндегі Ќазаќстан Республикасындаєы орташа жалаќы мґлшері негізге алына отырып аныќталады. Егер берешекті бўлайша аныќтау тараптардыѕ бірініѕ мїддесіне елеулі тїрде нўќсан келтірсе, онда мїддесіне нўќсан келтірілген тарап сотќа жїгінуге ќўќылы, ол тараптардыѕ материалдыќ жјне отбасы жаєдайын, басќа да назар аударарлыќ мјн-жайларды ескере отырып, берешекті тўраќты аќша сомасында аныќтауы мїмкін. 

      5. Сот орындаушысыныѕ алимент бойынша берешекті аныќтауымен келіспеген жаєдайда кез келген тарап заѕдарда кґзделген тјртіппен сот орындаушысыныѕ јрекетіне шаєымдана алады. 

      6. Алимент тґлеуден жалтарып жїрген ата-ананы іздестіру кезеѕінде тґленген, балаєа заѕдарда белгіленген ай сайынєы жјрдемаќы сомалары сол ата-аналардан тґленген сомалардыѕ он процентін бюджет кірісіне есептеу арќылы ґндіріп алынады. 

156-бап. Алимент бойынша берешекті тґлеуден босату

      1. Алимент бойынша берешекті тґлеуден босату немесе тараптардыѕ келісімі бойынша алимент тґлеген кезде осы берешек, кјмелетке толмаєан балаларєа алимент тґлейтін жаєдайларды ќоспаєанда, тараптардыѕ ґзара келісуі бойынша азайтылуы мїмкін. 

      2. Алимент тґлеуге міндетті адамныѕ талап-арызы бойынша сот, егер алимент оныѕ сырќаттануына байланысты немесе басќа да дјлелді себептер бойынша тґленбегенін, оныѕ материалдыќ жјне отбасы жаєдайы алимент бойынша пайда болєан берешекті ґтеуге мїмкіндік бермейтінін аныќтаса, оны алимент бойынша берешекті тґлеуден толыќ немесе ішінара босатуєа ќўќылы. 

157-бап. Алиментті уаќтылы тґлемегені їшін жауапкершілік

      1. Алимент тґлеу туралы келісім бойынша алимент тґлеуге міндетті адамныѕ кінјсінен берешек пайда болєан жаєдайда кінјлі адам сол келісімде кґзделген тјртіппен жауапты болады. 

      2. Сот шешімі бойынша алимент тґлеуге міндетті адамныѕ кінјсінен берешек пайда болєан жаєдайда кінјлі адам алимент алушыєа кешіктірген јр кїні їшін тґленбеген алимент сомасыныѕ оннан бір проценті мґлшерінде тўраќсыздыќ айыбын тґлейді. 
      Алимент алушы алимент тґлеуге міндетті, алименттіѕ уаќтылы тґленбегеніне кінјлі адамнан алименттік міндеттемелерді орындауды кешіктіруден келтірілген бїкіл залалыныѕ тўраќсыздыќ айыбымен жабылмаєан бґлігін де ґндіріп алуєа ќўќылы. 

158-бап. Алиментті есептеуге жјне кері ґндіріп алуєа жол
берілмеуі

      1. Алиментті басќа ќарсы талаптармен есептеуге болмайды. 

      2. Тґленген алимент сомасын: 
      1) алимент алушыныѕ жалєан мјліметтер хабарлауына байланысты немесе оныѕ ќолдан жасалєан ќўжаттар беруіне байланысты алимент ґндіріп алу туралы сот шешімініѕ кїші жойылєан; 
      2) алимент алушы тарапынан алдау, ќорќыту немесе кїш кґрсетіп ыќпал жасау салдарынан алиментті тґлеу жґніндегі келісім жарамсыз деп танылєан; 
      3) сот шешімініѕ, алимент тґлеу туралы келісімніѕ немесе атќару параєыныѕ ќолдан жасалу фактісі негізінде алимент тґленгені сот їкімімен аныќталєан жаєдайларды ќоспаєанда, кері талап етуге болмайды. 

      3. Егер осы баптыѕ 2-тармаєында келтірілген јрекеттерді кјмелетке толмаєан баланыѕ немесе кјмелетке толєан јрекетке ќабілетсіз алимент алушыныѕ ґкілі жасаєан болса, алимент кері ґндіріліп алынбайды, ал тґленген алименттіѕ сомасы алимент тґлеуге міндетті адамныѕ талабы бойынша кінјлі ґкілден ґндіріп алынады. 

159-бап. Алиментті индекстеу

      Сот шешімі бойынша тўраќты аќша сомасымен ґндіріп алынатын алименттіѕ индекстелуін алиментті ўстайтын орын бойынша ўйымныѕ јкімшілігі заѕда белгіленген айлыќ есептік кґрсеткіштіѕ ґсуіне бара-бар жїргізеді. 

160-бап. Алимент тґлеуге міндетті адам шет мемлекетке
              тўраќты тўруєа кеткен жаєдайда алимент тґлеу

      1. Алимент тґлеуге міндетті адам шет мемлекетке тўраќты тўруєа кеткен жаєдайда ол заѕ бойынша ќаражат беруге міндетті отбасы мїшелерімен осы Заѕныѕ 143,144,147 жјне 148-баптарына сјйкес алимент тґлеу туралы келісім жасасуєа ќўќылы. 

      2. Келісімге ќол жетпеген жаєдайда мїдделі адам алименттіѕ мґлшерін тўраќты аќша сомасында белгілеу туралы немесе алиментті бір жолєы тґлеу туралы не алимент есебіне белгілі бір мїлікті беру туралы немесе алиментті ґзге бір жолмен тґлеу туралы талап етіп сотќа жїгінуге ќўќылы. 

161-бап. Соттыѕ бўрын белгіленген алимент мґлшерін ґзгерту
жјне алимент тґлеуден босату

      1. Егер алимент тґлеу туралы келісім болмаєан жаєдайда алимент мґлшері сот тјртібімен белгіленгеннен кейін тараптардыѕ бірініѕ материалдыќ немесе отбасылыќ жаєдайы ґзгерсе, сот кез келген тараптыѕ талап етуі бойынша белгіленген алимент мґлшерін ґзгертуге немесе алимент тґлеуге міндетті адамды оны тґлеуден босатуєа ќўќылы. Алимент мґлшері ґзгертілген немесе оны тґлеуден босатылєан жаєдайда сот тараптардыѕ назар аударарлыќ мїддесін де ескеруге ќўќылы. 

      2. Егер кјмелетке толєан јрекетке ќабілетті адам алиментті тґлеуге міндетті адамєа ќатысты ќасаќана ќылмыс жасаєаны немесе кјмелетке толєан јрекетке ќабілетті адам отбасында лайыќсыз мінез-ќўлыќ кґрсеткен жаєдайы аныќталса, сот оєан алимент ґндіріп беруден бас тартуєа ќўќылы. 

162-бап. Алименттік міндеттемелерді тоќтату

      1. Алимент тґлеу туралы келісіммен белгіленген алименттік міндеттемелер осы келісімніѕ кїшінде болу мерзімі біткенде немесе осы келісімде кґзделген негіздер бойынша, сондай-аќ тараптардыѕ бірі ќайтыс болєанда тоќтатылады. 

      2. Сот тјртібімен ґндіріп алынатын алиментті тґлеу: 
      1) бала кјмелетке толєаннан кейін немесе кјмелетке толмаєан балалар кјмелетке толєанєа дейін толыќ јрекетке ќабілетін алєан жаєдайларда;
      2) асырап-баєу їшін алимент ґндіріп алынєан бала асырап алынєанда;
      3) сот алимент алушыныѕ еѕбекке жарамдылыєы ќалпына келтірілген немесе кґмекке мўќтаждыєы тоќтатылєан деп таныєанда;
      4) еѕбекке жарамсыз, бўрынєы жўбайыныѕ кґмегіне мўќтаж болып келген алимент алушы жаѕа некеге тўрєанда;
      5) алимент алушы адам немесе алимент тґлеуге міндетті адам ќайтыс болєанда тоќтатылады.

6-бґлім. Азаматтыќ хал актілері

 22-тарау. Жалпы ережелер

163-бап. Азаматтыќ хал актілерін тіркеу

      Туу, ќайтыс болу, неке ќию, некені бўзу, бала асырап алу, јке (ана) болуды аныќтау, атын, јкесініѕ атын жјне тегін ґзгерту азаматтыќ хал актілерін жазатын мемлекеттік органдарда тіркелуге тиіс.
Ескерту. 163-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi), 2006.01.10 N 116 (2006 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕдарымен.

164-бап. Азаматтыќ хал актілерін тіркеуді жїргізетін
органдар

      1. Азаматтыќ хал актілерін тіркеуді азаматтыќ хал актілерін жазатын бґлімдер жїргізеді.

      2. Мўндай бґлімдер жоќ жерлерде азаматтыќ хал актілерін тіркеуді ќаладаєы аудан, аудандыќ маѕызы бар ќала, кент, ауыл (село), ауылдыќ (селолыќ) округ јкімі ўйымдастырады.
Ескерту. 164-бап жаѕа редакцияда - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2006.01.10 N 116 (2006 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

165-бап. Азаматтыќ хал актілерін тіркеу ережелері.
               Акт кітаптары

      1. Азаматтыќ хал актілері жазбаларын ґзгерту, ќалпына келтіру жјне кїшін жою тјртібін белгілейтін ережелер, сондай-аќ азаматтыќ хал актілерін тіркеу кітаптарыныѕ нысанын жјне осы кітаптардаєы жазбалар негізінде берілетін кујліктердіѕ нысанын, акт кітаптарын саќтаудыѕ тјртібі мен мерзімін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілейді. 

      2. Азаматтыќ хал актілерін тіркеу ережелері, сондай-аќ некеге тўратын адамдардыѕ денсаулыќ жаєдайы мен отбасы жаєдайы туралы бірін-бірі хабардар ету, олардыѕ болашаќ ерлі-зайыптылар жјне ата-аналар ретіндегі ќўќыќтары мен міндеттерін тїсіндіру тјртібі осы Заѕмен жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі бекітетін Азаматтыќ хал актілерін тіркеу тјртібі туралы нормативтік ќўќыќтыќ актімен белгіленеді. 

166-бап. Мемлекеттік баж

      1. Тууды тіркеу, јке болуды аныќтау, бала асырап алу, неке ќию, некені бўзу, тегін, атын жјне јкесініѕ атын, ўлтын жјне жынысын ґзгерту їшін, сондай-аќ туу, неке, некені бўзу, ќайтыс болу туралы актілердіѕ жазбаларын ґзгертуге, толыќтыруєа, тїзету мен ќалпына келтіруге байланысты кујліктер жјне азаматтыќ хал актілерін тіркеу туралы ќайталап кујліктер беру їшін Ќазаќстан Республикасыныѕ Салыќ кодексiнде белгіленген мґлшерде мемлекеттік баж алынады. 

      2. Ќайтыс болуды тіркеу, сондай-аќ азаматтыќ хал актілерін тіркеу кезінде жіберілген ќателерге байланысты кујліктер беру Ќазаќстан Республикасыныѕ Салыќ кодексiне сјйкес мемлекеттік баж алынбай жїргізіледі. 
Ескерту. 166 бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2001.12.24 N 276Заѕымен.

167-бап. Азаматтыќ хал актілеріндегі жазбаларды ґзгерту,
толыќтыру жјне тїзету тјртібі

      1. Жеткілікті негіздер болєан жаєдайда жјне мїдделі адамдардыѕ арасында дау тумаєан жаєдайда азаматтыќ хал актілері жазбаларына ґзгерістер, толыќтырулар мен тїзетулер енгізуді азаматтыќ хал актілерін жазатын органдар жїргізеді. Мїдделі адамдардыѕ арасында дау туєан жаєдайда азаматтыќ хал актілеріндегі жазбаларєа ґзгерістер енгізу, оларды тїзету мјселелері сот тјртібімен шешіледі. 

      2. Азаматтыќ хал актілеріндегі жазбаларєа ґзгерістер, толыќтырулар мен тїзетулер енгізу туралы арыздар - арыз берушініѕ тўраќты тўратын жері бойынша азаматтыќ хал актілерін жазатын органєа, ал шетелде тўраќты тўратын Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ, сондай-аќ азаматтыќ хал актілерін Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыќ хал актілерін жазатын органдарында тіркелген жјне шетелде тўраќты тўратын шетелдіктер мен азаматтыєы жоќ адамдар Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерi беріледі. 

      3. Азаматтыќ хал актілеріндегі жазбаларєа ґзгерістер, толыќтырулар мен тїзетулер енгізуді жазба жазылєан жер бойынша азаматтыќ хал актілерін жазатын орган жїргізеді. Азаматтыќ хал актілерін жазуєа ґзгерістер, толыќтырулар мен тїзетулер енгізуден бас тартуєа сот тјртібімен шаєым жасалуы мїмкін. 

168-бап. Азаматтыќ хал актілерініѕ жазбаларын ќалпына
келтіру

      1. Азаматтыќ хал актілерініѕ жоєалєан жазбаларын ќалпына келтіру туралы арыз сол арызды берушініѕ тўраќты тўратын жері бойынша азаматтыќ хал актілерін жазатын органєа, ал шетелде тўраќты тўратын Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ, сондай-аќ азаматтыќ хал актілері Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыќ хал актілерін жазатын органдарында тіркелген жјне шетелде тўраќты тўратын шетелдіктер мен азаматтыєы жоќ адамдардыѕ арыздары Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiне беріледі. 

      2. Азаматтыќ хал актілері жазбаларын ќалпына келтіру тиісті жазбаныѕ бўрын болєанын растайтын ќўжаттар болєан жаєдайда немесе сот шешімініѕ негізінде жасалады. 

      3. Азаматтыќ хал актілері жазбасыныѕ жоєалєаны сол жоєалєан жазба болєан жер бойынша азаматтыќ хал актілері жазбасыныѕ облыстыќ (ќалалыќ) архиві растауєа тиіс.

      4. Азаматтыќ хал актілерін жазатын органдардыѕ жоєалєан жазбаны ќалпына келтіруі мїмкін болмаєан жаєдайда азаматтыќ хал актілерін тіркеу фактісі Ќазаќстан Республикасыныѕ Азаматтыќ іс жїргізу кодексінде белгіленген ережелер бойынша сот тјртібімен аныќталады.

      5. Азаматтыќ хал актілерініѕ ќалпына келтірілген жазбаларын тіркеуді жоєалєан жазба болєан жердегі азаматтыќ хал актілерін жазатын орган жїргізеді.

169-бап. Азаматтыќ хал актілеріндегі жазбаларды жою

      1. Азаматтыќ хал актілері жазбасыныѕ:
      1) сот шешімініѕ негізінде;
      2) мїдделі адамдардыѕ арызы бойынша;
      3) жойылуєа тиісті бастапќы, ќалпына келтірілген немесе ќайталап жазылєан жазбаны тапќан азаматтыќ хал актілерін жазатын органныѕ бастамасымен жойылуы мїмкін. 

      2. Азаматтыќ хал актілері жазбаларын жою туралы арыз сол арыз берушініѕ тўраќты тўратын жері бойынша - сотќа немесе азаматтыќ хал актілерін жазатын органєа, ал шетелде тўраќты тўратын Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ, азаматтыќ хал актілері Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыќ хал актілерін жазатын органдарында тіркелген жјне шетелде тўраќты тўратын шетелдіктер мен азаматтыєы жоќ адамдардыѕ арыздары Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiне беріледі.

      3. Азаматтыќ хал актілері жазбаларын жою жойылуєа тиісті жазба болєан жерде жїргізіледі.

170-бап. Азаматтыќ хал актілерін жазу ережелерін бўзєаны
їшін лауазымды адамдардыѕ жауапкершілігі

      Лауазымды адамдар азаматтыќ хал актілерін тіркеуден негізсіз бас тартќаны їшін, халыќтыѕ табиєи ќозєалысын есепке алу жґніндегі мјліметтерді белгіленген мерзімде тапсырмаєаны немесе теріс мјліметтер тапсырєаны їшін, сондай-аќ бала асырап алу ќўпиясын жария еткені їшін (осы Заѕныѕ 91-бабы) заѕда белгіленген тјртіппен жауап беруге тиіс.

171-бап. Азаматтардыѕ некеге тўруєа кедергі келтіретін
               мјн-жайларды жасырєаны немесе азаматтыќ хал
               актілерін жазатын органдарєа жалєан мјліметтер
               бергені їшін жауапкершілігі

      Некеге тўруєа кедергі келтіретін мјн-жайларды жасырєаны немесе азаматтыќ хал актілерін жазатын органдарєа жалєан мјліметтер бергені їшін азаматтар заѕдарєа сјйкес жауап береді.

23-тарау. Тууды тіркеу

172-бап. Тууды тіркеу тјртібі

      1. Балалардыѕ тууын тіркеуді азаматтыќ хал актілерін жазатын органдар баланыѕ туєан жері бойынша немесе ата-анасыныѕ не олардыѕ біреуініѕ тўрєылыќты жері бойынша жїргізеді. 

      2. Туу туралы арызды ата-аналары немесе олардыѕ біреуі, ал ата-аналары ќайтыс болєан, науќастанєан жаєдайда немесе басќа да себептермен арыз беру мїмкін болмаєан ретте мїдделі адамдар немесе бала туєан кезде шешесі жатќан емдеу мекемесініѕ јкімшілігі жазбаша немесе ауызша тїрде береді. Арызєа емдеу мекемесініѕ аныќтамасы, ал бала їйде туєан жаєдайда дјрігердіѕ, басќа бір медицина ќызметкерініѕ немесе олар болмаєан жаєдайда кемінде екі кујніѕ арызы ќоса беріледі. Азаматтыќ хал актілері жазылатын кітаптарєа ата-анасын,ата-анасыныѕ атын, јкесініѕ атын, тегін, ўлтын жазу осы Заѕныѕ 49, 50, 55-баптарыныѕ 1-3-тармаќтарына сјйкес жїргізіледі. 

      3. Кјмелетке толмаєан ата-аналардыѕ баласын тіркеу (осы Заѕныѕ 61-бабы) жалпы тјртіппен жїзеге асырылады. 

173-бап. Јкесі ќайтыс болєаннан кейін немесе неке
               бўзылєаннан кейін не неке заѕсыз деп
               танылєаннан кейін туєан балалардыѕ
               тууын тіркеу

      Некеде тўрєан кезде бойєа біткен жјне јкесі ќайтыс болєаннан кейін немесе неке бўзылєаннан кейін не неке заѕсыз деп танылєаннан кейін туєан баланыѕ тууын тіркеу, егер јкесі ќайтыс болєан немесе неке бўзылєан не ол заѕсыз деп танылєан кїннен екі жїз жетпіс кїннен аспаєан болса, жалпы негізде жїргізіледі. 

174-бап. Туу туралы арыз беру мерзімдері

      Туу туралы арыз азаматтыќ хал актілерін жазу органдарына бала туєан кїннен бастап екі айдан, ал бала ґлі туєан жаєдайда босанєан кезден бастап бес тјуліктен кешіктірмей жасалуєа тиіс. 

175-бап. Тауып алынєан баланыѕ туылєанын тіркеу тјртібі

      Тауып алынєан баланыѕ туылєаны, егер ол бўрын тіркелмеген болса, оны тауып алєан адамныѕ, балалар мекемесі јкімшілігініѕ немесе ішкі істер органдарыныѕ мјлімдемесі бойынша тауып алынєан кїннен бастап їш тјуліктен кешіктірмей тіркелуге тиіс. Мјлімдемеге бала тауып алынєан уаќытты, орынды жјне мјн-жайларды кґрсетіп, ішкі істер органы немесе республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органдары жасаєан хаттама ќоса тіркеледі. 
Ескерту. 175-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

176-бап. Тууды салтанатты жаєдайда тіркеу

      Ата-аналардыѕ тілегі бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органы баланыѕ тууын салтанатты жаєдайда - азаматтыќ хал актілерін жазу органыныѕ їй-жайында, сондай-аќ азаматтыќ хал актілерін жазатын органдар мен жаѕа туєан баланыѕ ата-аналарыныѕ келісімімен ґзге жерде тіркеуді Азаматтыќ хал актілерін тіркеу тјртібіне сјйкес ќамтамасыз етеді.

177-бап. Туу туралы жазбалар кітабына енгізілетін
               мјліметтер

РЌАО-ныѕ ескертуі!
      1-тармаќќа 2010 жылєы 13 шілдеде Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.01.12 N 224 Заѕымен ґзгерту енгізіледі.

      1. Баланыѕ туу туралы жазбалар кітабына баланыѕ туєан уаќыты, туєан жері, жынысы, оєан ќойылєан аты, тегі, јкесініѕ аты, сондай-аќ ата-аналарыныѕ аты, јкесініѕ аты, тегі олардыѕ тўраќты тўратын жері жјне ата-ананыѕ тілегі бойынша олардыѕ ўлты жазылуєа тиіс.
      Жазылєан жазбаєа сјйкес тууы туралы кујлік беріледі.
      2. Бала ґлі туєан жаєдайда туу туралы жазбалар кітабындаєы ерекше баєанада тиісті белгі жасалады.

24-тарау. Јке болуды аныќтауды тіркеу

178-бап. Јке болуды аныќтауды тіркеу тјртібі

      1. Јке болуды аныќтауды тіркеу осы Заѕныѕ 46-бабыныѕ 4-тармаєында кґзделген жаєдайларда ата-ананыѕ біреуі тўратын жер бойынша азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында, ал осы Заѕныѕ 47-бабында кґзделген жаєдайларда јке болуды аныќтау туралы сот шешімі шыєарылєан жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында жїргізіледі. 
      2. Кјмелетке толєан адамдар жґнінде јке болуды аныќтауды тіркеуге олардыѕ келісімімен єана жол беріледі.

179-бап. Јке болуды аныќтау туралы кујлік жјне баланыѕ
тууы туралы жаѕа кујлік беру

      Јке болуды аныќтауды тіркеген кезде азаматтыќ хал актілерін жазу органдары јке болуды аныќтау туралы актілерді тіркеу кітабына бала, оныѕ анасы мен јкесі туралы мјліметтерді жазады, јке болуды аныќтау туралы кујлік жјне баланыѕ тууы туралы жаѕа кујлік береді.

25-тарау. Некені тіркеу

180-бап. Некені тіркеу туралы арыз

      Некесін тіркегісі келетін адамдар арыз берушініѕ біреуі тўратын жердегі не ґздерініѕ ата-аналары тўратын жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органына арыз береді.

181-бап. Некеге тўратын адамдардыѕ арыздарын ќабылдау

      1. Некеге тўратын адамдар:
      1) жеке басын кујландыратын ќўжаттарды;
      2) белгіленген неке жасын кеміту ќажет екенін растайтын, осы Заѕныѕ 10-бабында аталєан ќўжаттарды;
      3) бўрынєы некелері туралы мјліметтерді;
      4) балалары туралы мјліметтерді кґрсетуге міндетті.

      2. Некеге тўратын адамдармен келісе отырып, некені тіркеу мерзімі белгіленеді (осы Заѕныѕ 13-бабы).

182-бап. Некені тіркеу тјртібі

      1. Некені тіркеу азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында (бґлімдерінде), ал мўндай органдар жоќ жерлерде - аудандыќ маѕызы бар ќалада, кентте, ауылда (селода), ауылдыќ (селолыќ) округте - јкiм аппаратында жїргізіледі.
      Жоєарыда аталєан органдардыѕ лауазымды адамы:
      1) некеге тўру ниеті туралы берілген арыздарды жария етеді;
      2) некелесушілерге болашаќ жўбайлардыѕ ќўќыќтары мен міндеттерін тїсіндіреді;
      3) некеге тўруєа келісетінін жјне жўбайлардыѕ ќалап алатын тектерін аныќтайды.

      2. Неке ќиюєа кедергі жоќ болєан жаєдайда азаматтыќ хал актілері жазылатын кітапќа неке туралы жазба жасалады, оєан некеге тўратындар ќол ќояды жјне оны азаматтыќ хал актілерін жазу органыныѕ лауазымды адамы ќол ќойып бекітеді.
Ескерту. 182-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

183-бап. Некені салтанатты жаєдайда тіркеу

      Некені тіркеу салтанатты жаєдайда - азаматтыќ хал актілерін жазу органдарыныѕ некені салтанатты тїрде тіркеуге арнайы белгіленген їй-жайларында, сондай-аќ азаматтыќ хал актілерін жазу органдары мен некеге отыратын адамдардыѕ келісуі бойынша ґзге жерлерде де жїргізілуі мїмкін.

184-бап. Неке туралы жазбаны тоќтата тўру

      Неке туралы жазба жасалєанєа дейін некені тіркеу їшін кедергілер бар екендігі туралы арыз тїскен жаєдайда лауазымды адам жазбаны тоќтата тўруєа жјне арыз берушіден белгіленген мерзімде тиісінше деректі айєаќтар беруді талап етуге міндетті. Бўл мерзім бір айдан аспауы керек.

185-бап. Ерлі-зайыптыларєа неке туралы кујлік беру

      Некені тіркеу ґткізілгеннен кейін ерлі-зайыптыларєа неке туралы кујлік беріледі.

26-тарау. Некеніѕ бўзылуын тіркеу

186-бап. Сот шешімі бойынша некеніѕ бўзылуын тіркеу

      Некеніѕ тоќтатылуын соттыѕ заѕды кїшіне енген шешімі негізінде тіркеу (осы Заѕныѕ 22-бабы) сот шешімі шыєарылєан жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органында некеніѕ бўзылєаны туралы заѕды кїшіне енген сот шешімініѕ кґшірмесі жјне сот шешімі бойынша ґндіріп алынуєа тиісті соманыѕ тґленгені туралы тїбіршектіѕ негізінде жїргізіледі. 

187-бап. Некеніѕ бўзылуын ерлі-зайыптылардыѕ ґзара
келісімі бойынша тіркеу

      1. Кјмелетке толмаєан балалары жоќ ерлі-зайыптылардыѕ ґзара келісімі бойынша некеніѕ бўзылуын тіркеу (осы Заѕныѕ 16-бабыныѕ 1-тармаєы) ерлі- зайыптылардыѕ екеуі немесе біреуі тўратын жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органына некені бўзу туралы ерлі-зайыптылардыѕ бірлесіп берген арызы негізінде жїргізіледі. 
      2. Некеніѕ бўзылуын ресімдеу жјне некеніѕ бўзылєаны туралы кујлікті ерлі-зайыптыларєа беру олар ґтініш берген кїннен бастап бір ай ґткеннен кейін жїргізіледі. 

188-бап. Хабар-ошарсыз кеткен, јрекетке ќабілетсіз немесе
ўзаќ мерзімге бас бостандыєынан айыруєа сотталєан
адаммен некеніѕ бўзылуын тіркеу

      1. Хабар-ошарсыз кеткен, јрекетке ќабілетсіз немесе ќылмыс жасаєаны їшін кемінде їш жыл мерзімге бас бостандыєынан айыруєа сотталєан (осы Заѕныѕ 16-бабыныѕ 2-тармаєы) адаммен некеніѕ бўзылуын тіркеуді екінші жўбайдыѕ арызы мен соттыѕ заѕды кїшіне енген шешімініѕ немесе їкімініѕ кґшірмесін не шешім яки їкімнен алынєан їзіндіні кґрсету негізінде азаматтыќ хал актілерін жазу органы жїргізеді. 
      2. Азаматтыќ хал актілерін жазу органы арыз тїскен кїннен бастап бір апта мерзімде ќамауда жатќан жўбайєа не јрекетке ќабілетсіз жўбайдыѕ ќорєаншысына немесе хабар-ошарсыз кеткен жўбайдыѕ мїлкіне ќорєаншыєа хабарлама алынєан кїннен бастап он бес кїн мерзім белгілей отырып хабарлауєа міндетті, осы мерзім ішінде олар арыз бойынша ґздерініѕ арасында дау бар екені туралы хабарлауєа ќўќылы.

189-бап. Некеніѕ бўзылуы туралы кујлік беру

      1. Некеніѕ бўзылуын тіркеу жасалєаннан кейін тараптардыѕ јрќайсысына олардыѕ арызы бойынша некені бўзылєаны туралы кујлік беріледі.
      2. Егер неке сот тјртібімен бўзылса, некеніѕ бўзылуы туралы кујлікте некеніѕ бўзылуы туралы сот шешімініѕ заѕды кїшіне енгізілетін кїні кґрсетілуге тиіс.

27-тарау. Бала асырап алуды тіркеу

190-бап. Бала асырап алуды тіркеу негізі

Бала асырап алу соттыѕ заѕды кїшіне енген бала асырап алу туралы шешімі негізінде бала асырап алу азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында тіркеледі.

191-бап. Бала асырап алуды тіркеу орны

      Бала асырап алуды тіркеу бала асырап алу туралы сот шешімі шыєарылєан жерде жїргізіледі.

192-бап. Бала асырап алу туралы кујлік жјне баланыѕ тууы
туралы жаѕа кујлік беру

      Азаматтыќ хал актілерін жазу органдары бала асырап алу туралы кујлік береді. Асырап алынєан баланыѕ тегін, атын жјне јкесініѕ атын ґзгерткен жаєдайда (осы Заѕныѕ 86-бабы), сондай-аќ туу туралы жазбалар кітаптарына бала асырап алушыны асырап алынєан баланыѕ ата-анасы ретінде жазєанда (осы Заѕныѕ 88-бабы) туу туралы жаѕа кујлік беріледі.

193-бап. Бала асырап алу туралы жазбаны жою

      1. Бала алу туралы жазба бала асырап алудыѕ кїшін жою туралы немесе бала асырап алуды жарамсыз деп тану туралы заѕды кїшіне енген сот шешімі негізінде жойылады.
      2. Егер бала асырап алудыѕ кїші олардыѕ ґтініші бойынша жойылса, бала асырап алуды жою туралы ґтінішті баланыѕ ата-анасы, егер оныѕ талап етуі бойынша бала асырап алудыѕ кїшін жою жасалса, ќорєаншы немесе ќамќоршы орган береді.

28-тарау. Атын, јкесініѕ атын жјне тегін ґзгертуді тіркеу

194-бап. Атын, јкесініѕ атын жјне тегін ґзгертуді тіркеу
тјртібі

      1. Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ тегін, атын, јкесініѕ атын ґзгертуіне олар он алты жасќа толєаннан кейін рўќсат беріледі. Тегін, атын, јкесініѕ атын ґзгертуді жјне оны тіркеуді арыз берушініѕ тўрєылыќты жеріндегі азаматтыќ хал актілерін жазу органдары жїргізеді. Тегін, атын, јкесініѕ атын ґзгертуден бас тарту жґнінде сотќа заѕда белгіленген мерзімде шаєым жасалуы мїмкін. 
      2. Тегін, атын, јкесініѕ атын ґзгерту туралы ґтініштерді ќарау Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілейтін тјртіппен жїргізіледі. 

29-тарау. Ќайтыс болуды тіркеу

195-бап. Ќайтыс болуды тіркеу тјртібі

      1. Ќайтыс болу жаєдайы, сондай-аќ азаматты ґлді деп жариялау туралы жјне ґлу фактісін аныќтау туралы сот шешімдері азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында тіркеледі. 

      2. Ќайтыс болуды тіркеу ґлген адамныѕ тўрєан жеріндегі немесе ол ќайтыс болєан жердегі азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында жїргізіледі. 

      3. Адамды ґлді деп жариялау туралы жјне ґлу фактісін аныќтау туралы сот шешімдерін тіркеу шешім шыєарылєан жерде жїргізіледі. 

196-бап. Ќайтыс болуы туралы мјлімдеме беру мерзімі

      Ќайтыс болу туралы мјлімдеме жеті тјуліктен кешіктірмей, ал адам зорлыќпен ґлтірілсе, ґзін-ґзі ґлтірсе, жазатайым жаєдайдан ґлсе, сондай-аќ ґлік табылєан жаєдайда ґлген немесе ґлік табылєан кезден бес кїннен кешіктірмей берілуге тиіс.

197-бап. Ќайтыс болу туралы мјлімдеме беретін адамдар мен
органдар

      Ќайтыс болу туралы мјлімдемені ґлген адаммен бірге тўрєан адамдар, ал ондай адамдар болмаєан жаєдайда кґршілері, тўрєын їй-пайдалану ўйымдарыныѕ ќызметкерлері немесе адам ќайтыс болєан жердегі мекеменіѕ јкімшілігі немесе ґлікті тапќан ішкі істер органы жазбаша немесе ауызша тїрде жасайды. 

198-бап. Ќайтыс болу туралы мјлімдеменіѕ мазмўны

      Ќайтыс болу туралы мјлімдемеде мјлімдеуші ґлген адам туралы мына мјліметтерді: ґлген адамныѕ аты, јкесініѕ аты, тегі, туєан жылы, соѕєы тўрєан жері жјне оныѕ отбасылыќ жаєдайы, ќайтыс болєан жылы, айы мен кїні, ќайтыс болу себебі, сондай-аќ ќайтыс болу туралы мјлімдеме жасаєан адамныѕ аты, јкесініѕ аты, тегі жјне тўрєылыќты жері кґрсетіледі.

199-бап. Ќайтыс болу фактісін кујландыру

      1. Ќайтыс болу фактісі дјрігердіѕ кујлігімен, ал оны беру мїмкін болмаєан жаєдайда екі кујніѕ айєаєымен кујландырылады.

      2. Ґліктіѕ табылєаны туралы мјлімдемеге тиісті мемлекеттік органдар жасаєан хаттама ќоса тіркеледі.

7-бґлім. Неке-отбасы заѕдары нормаларыныѕ шетелдіктер мен
азаматтыєы жоќ адамдарєа ќолданылуы

200-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында неке ќию

      1. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында неке ќиюдыѕ нысаны мен тјртібі Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгіленеді.

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында неке ќиюдыѕ ережелері, егер халыќаралыќ шартта ґзгеше кґзделмесе, некеге тўратын адамдардыѕ јрќайсысыныѕ некеге тўратын кезде ќай мемлекеттіѕ азаматы болса, сол мемлекеттіѕ заѕдарымен, осы Заѕныѕ 9-11-баптарыныѕ неке ќиюєа кедергі болатын мјн-жайлар жґніндегі талаптарын саќтай отырып белгіленеді.

      3. Азаматтыєы жоќ адамныѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында некесін ќию ережелері сол адамныѕ тўраќты тўратын жері бар мемлекеттіѕ заѕдарымен белгіленеді.

201-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiнде
неке ќию

      1. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде тўратын Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары арасындаєы неке Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiнде ќиылады. 

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiнде шетелдіктер арасында ќиылєан некелер, егер бўл адамдар некелескен кезде Ќазаќстан Республикасындаєы елшісін немесе консулын таєайындаєан шет мемлекеттіѕ азаматтары болып табылса, екі жаќќа бірдей болу шартымен Ќазаќстан Республикасында заѕды деп танылады. 

202-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде
ќиылєан некені тану

      1. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ арасында ќиылєан некелер жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары мен шетелдіктердіѕ немесе азаматтыєы жоќ адамдардыѕ арасында ќиылєан некелер олар аумаєында неке ќиылєан мемлекеттіѕ заѕын саќтай отырып жасалса, осы Заѕныѕ 11-бабында кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, Ќазаќстан Республикасында заѕды ден танылады. 

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде шетелдіктер арасында ќиылєан некелер, олар аумаєында жасалєан мемлекеттіѕ заѕдарын саќтай отырып ќиылса, Ќазаќстан Республикасында заѕды деп танылады. 

203-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында немесе 
               Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс
               жерлерде ќиылєан некеніѕ заѕсыздыєы

      Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында немесе Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде жасалєан некеніѕ заѕсыздыєы осы Заѕныѕ 200, 202- баптарына сјйкес неке ќию кезінде ќолданылєан заѕдармен айќындалады. 

204-бап. Некеніѕ бўзылуы

      1. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтыєы жоќ адамдар арасындаєы некені, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында шетелдіктер арасындаєы некені бўзу Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес жїргізіледі. 

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде тўратын Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде тўратын жўбайымен некені оныѕ азаматтыєына ќарамастан Ќазаќстан Республикасыныѕ сотында бўзуєа ќўќылы. Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес некені азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында бўзуєа жол берілетін жаєдайда неке Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiнде бўзылуы мїмкін. 

      3. Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтыєы жоќ адамдар арасындаєы некені бўзу тиісті шет мемлекеттіѕ заѕдарын саќтай отырып жасалса, Ќазаќстан Республикасында заѕды деп танылады. 

      4. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде шетелдіктер арасындаєы некені бўзу тиісті шет мемлекеттіѕ заѕдарын саќтай отырып жасалса, Ќазаќстан Республикасында заѕды деп танылады. 

205-бап. Ерлі-зайыптылардыѕ мїліктік емес жјне мїліктік
жеке ќўќыќтары мен міндеттері

      Ерлі-зайыптылардыѕ мїліктік емес жјне мїліктік жеке ќўќыќтары мен міндеттері аумаєында екеуініѕ бірге тўратын жері бар мемлекеттіѕ заѕдарымен, ал екеуініѕ бірге тўратын жері болмаєан жаєдайда - аумаєында екеуініѕ бірге тўрєан соѕєы жері болєан мемлекеттіѕ заѕдарымен белгіленеді. Бўрын бірге тўрєан жері болмаєан ерлі-зайыптылардыѕ мїліктік емес жјне мїліктік жеке ќўќыќтары мен міндеттері Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгіленеді. 

206-бап. Јке (ана) болуды аныќтау жјне даулау

      1. Јке (ана) болуды аныќтау жјне даулау бала туєан кезде азаматы болєан мемлекеттіѕ заѕдарымен айќындалады. 

      2. Јке (ана) болуды аныќтаудыѕ жјне даулаудыѕ тјртібі Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгіленеді. Егер Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында азаматтыќ хал актілерін жазу органдарында јке (ана) болуды аныќтауєа жол берілсе, баланыѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерде тўратын тым болмаса біреуі Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы болып табылатын ата-анасы јке (ана) болуды аныќтау туралы Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiне арыз беруге ќўќылы. 

207-бап. Ата-аналардыѕ жјне балалардыѕ ќўќыќтары мен
міндеттері

      Ата-аналардыѕ жјне балалардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері, соныѕ ішінде ата-аналардыѕ балаларын асырап-баєу жґніндегі міндеті аумаєында олардыѕ бірге тўратын жері бар мемлекеттіѕ заѕдарымен белгіленеді. Ата-аналар мен балалардыѕ бірге тўратын жері болмаєан жаєдайда ата-аналардыѕ жјне балалардыѕ ќўќыќтары мен міндеттері бала азаматы болып табылатын мемлекеттіѕ заѕдарымен белгіленеді. Талапкердіѕ талап етуі бойынша алименттік міндеттемелерге жјне ата-ана мен балалардыѕ арасындаєы басќа да ќатынастарєа аумаєында бала тўраќты тўратын мемлекеттіѕ заѕдары ќолданылуы мїмкін. 

208-бап. Кјмелетке толєан балалардыѕ жјне басќа да отбасы
мїшелерініѕ алименттік міндеттемелері

      Кјмелетке толєан балалардыѕ ата-аналарыныѕ пайдасына алименттік міндеттемелері, сондай-аќ басќа да отбасы мїшелерініѕ алименттік міндеттемелері аумаєында олардыѕ бірге тўратын жері бар мемлекеттіѕ заѕдарымен белгіленеді. Бірге тўратын жері болмаєан жаєдайда мўндай міндеттемелер алимент алуєа ќўќыєы бар адам азаматы болып табылатын мемлекеттіѕ заѕдарымен белгіленеді. 

209-бап. Бала асырап алу

      1. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында шетелдіктердіѕ, азаматтыєы жоќ адамдардыѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы болып табылатын баланы асырап алуы, соныѕ ішінде бала асырап алудыѕ кїшін жою осы заѕныѕ 76-78, 82-84 жјне 96-баптарыныѕ талаптарын саќтай отырып Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес жїргізіледі. 

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєында Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары шетелдік болып табылатын баланы асырап алєан жаєдайда баланыѕ заѕды ґкілініѕ жјне бала азаматы болып табылатын мемлекеттіѕ ќўзыретті органыныѕ келісімін, сондай-аќ егер аталєан мемлекеттіѕ заѕдарына сјйкес талап етілетін болса, асырап алуєа баланыѕ да келісімін алу ќажет. 

      3. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы болып табылатын жјне Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде тўратын баланы асырап алуды бала асырап алушы азаматы болып табылатын шет мемлекеттіѕ ќўзыретті орган жїргізген ретте Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаєынан тыс жерлерге кеткенге дейін баланыѕ тўратын республикалыќ маѕызы бар ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) жергілікті атќарушы органынан немесе оныѕ ата-анасынан (олардыѕ біреуінен) бала асырап алуєа алдын-ала рўќсат алынєан жаєдайда Ќазаќстан Республикасында заѕды деп танылады. 

      4. Егер бала асырап алудыѕ нјтижесінде баланыѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ халыќаралыќ шарттарында белгіленген ќўќыќтары бўзылса, бала асырап алудыѕ кїші сот тјртібімен жойылуєа тиіс. 

      5. Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматы болып табылатын балаларды шетелдіктерге асырап алуєа берудіѕ тјртібін Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі белгілейді. 

      6. Шетелдіктерге асырап алуєа берілген балаларєа баќылау жасауды Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерi жїзеге асырады. 
Ескерту. 209-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20 N 13 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

210-бап. Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде тўратын
Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ азаматтыќ хал
актілерін тіркеу

      1. Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде тўратын Ќазаќстан Республикасы азаматтарыныѕ азаматтыќ хал актілерін тіркеу Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiнде жїргізіледі. 

      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ шетелдiк мекемелерiнде азаматтыќ хал актілерін тіркеу кезінде, егер мїдделі адамдар Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары болса, Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдары ќолданылады. 

211-бап. Азаматтыќ хал актілерініѕ жасалєанын растайтын
               шет мемлекеттердіѕ ќўжаттарын тану

      Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтары, шетелдіктер жјне азаматтыєы жоќ адамдар жґнінде тиісті мемлекеттердіѕ заѕдары бойынша азаматтыќ хал актілерініѕ жасалєанын растайтын шет мемлекеттердіѕ ќўзыретті органдары берген ќўжаттар консулдыќ ресмилендірілген жаєдайда Ќазаќстан Республикасында жарамды деп танылады.

212-бап. Басќа мемлекеттердіѕ неке-отбасы заѕдарыныѕ
               Ќазаќстан Республикасында ќолданылуы

      Басќа мемлекеттердіѕ неке-отбасы заѕдарыныѕ нормалары оларды ќолдану Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына ќайшы келген жаєдайда ќолданылмайды. Бўл жаєдайда Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдары ќолданылады.    

213-бап. Халыќаралыќ шарттар

      Егер Ќазаќстан Республикасы бекіткен халыќаралыќ шартта Ќазаќстан Республикасыныѕ неке жјне отбасы туралы заѕдарында белгіленгенінен ґзгеше ережелер белгіленсе, халыќаралыќ шарттыѕ ережелері ќолданылады.

Ќазаќстан Республикасыныѕ
      Президенті