Z020345

Ќазаќстан Республикасындаєы баланыѕ ќўќыќтары туралы

Ќазаќстан Республикасыныѕ 2002 жылєы 8 тамыздаєы N 345 Заѕы

Ќазаќстан Республикасы Парламентініѕ Жаршысы, 2002 ж., N 17, 154-ќўжат

МАЗМЎНЫ

Осы Заѕ балаларды ќоєамдаєы толымды ґмiрге даярлау, олардыѕ ќоєамдыќ мјнi бар жјне шыєармашылыќ белсендiлiгiн дамыту, јлемдiк ґркениеттiѕ жалпы адамзатќа тјн ќўндылыќтары негiзiнде оларды жоєары имандылыќ ќасиеттерге, елжандылыќ пен азаматтыќќа тјрбиелеу, олардыѕ бойында ўлттыќ сана-сезiмдi ќалыптастыру принциптерініѕ басымдыєына сїйенiп, баланыѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясында кепілдiк берiлген негiзгi ќўќыќтары мен мїдделерiн iске асыруєа байланысты туындайтын ќатынастарды реттейдi.

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап. Осы Заѕда пайдаланылатын негiзгi ўєымдар

Осы Заѕда мынандай негiзгi ўєымдар пайдаланылады:
1) бала - он сегiз жасќа (кјмелетке) толмаєан адам;

2) баланыѕ заѕды ґкілдерi - ата-анасы, бала асырап алушылар, ќорєаншысы, ќамќоршысы, патронат тјрбиелеушiсi, Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес олардыѕ орнында ќамќорлыќ жасайтын, бiлiм, тјрбие беретiн, баланыѕ ќўќыќтары мен мїдделерiн ќорєайтын адамдар;

3) ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан бала - ата-ана ќўќыќтарыныѕ шектелуiне немесе олардан айырылуына, ата-анасы хабар-ошарсыз кеттi деп танылуына, олар ґлдi деп жариялануына, јрекетке ќабiлетсiз (јрекет ќабiлетi шектеулi) деп танылуына, ата-анасыныѕ бас бостандыєынан айыру орындарында жазасын ґтеуiне, ата-анасыныѕ баласын тјрбиелеуден немесе оныѕ ќўќыќтары мен мїдделерiн ќорєаудан жалтаруына, оныѕ iшiнде ата-анасыныѕ ґз баласын тјрбиелеу немесе емдеу мекемелерiнен алудан бас тартуына байланысты, сондай-аќ ата-анасы ќамќорлыќ жасамаєан ґзге де жаєдайларда жалєызбасты ата-анасыныѕ немесе екеуініѕ де ќамќорлыєынсыз ќалєан бала;

4) жетiм бала - ата-анасыныѕ екеуi де немесе жалєыз басты ата-анасы ќайтыс болєан бала;

5) мїгедек бала - тiршiлiк-тынысыныѕ шектелуiне жјне оны јлеуметтiк ќорєау ќажеттiгiне јкеп соќтыратын аурулардан, жараќаттардан, олардыѕ салдарынан, кемiстiктерден организм функциялары тўраќты бўзылып, денсаулыєы бўзылєан он сегiз жасќа толмаєан адам;

6) ќорєаншылыќ - он тґрт жасќа толмаєан балалардыѕ ќўќыєы мен мїддесiн ќорєаудыѕ ќўќыќтыќ нысаны;

7) ќамќоршылыќ - он тґрт жастан он сегiз жасќа дейiнгi балалардыѕ ќўќыєы мен мїддесін ќорєаудыѕ ќўќыќтыќ нысаны;

8) патронат - ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан баланы ујкiлеттi мемлекеттiк орган мен баланы тјрбиелеуге алуєа тiлек бiлдiрген адам (патронат тјрбиелеушiсi) жасасатын шарт бойынша азаматтардыѕ отбасына тјрбиелеуге берген кездегi тјрбиеніѕ нысаны;

9) баланыѕ јлеуметтiк бейiмделуi - ґмiрлiк ќиын ахуалєа тап болєан баланыѕ ќоєамдаєы ќўндылыќтарды, мiнез-ќўлыќ ережелерiмен нормаларын игеру жјне ќабылдау арќылы јлеуметтiк ортаныѕ жаєдайларына белсендi тїрде бейiмделу процесi, сондай-аќ басынан кешiрген психологиялыќ жјне (немесе) моральдыќ зардаптарды еѕсеру процесi;

10) бала ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi функцияларды жїзеге асыратын ўйымдар - бўл ўйымдыќ-ќўќыќтыќ нысанына ќарамастан, балаларды јлеуметтiк ќолдауды, јлеуметтiк-тўрмыстыќ, медициналыќ-јлеуметтiк, јлеуметтiк-педагогикалыќ, психологиялыќ-педагогикалыќ, ќўќыќтыќ ќызмет кґрсетулер мен материалдыќ кґмек кґрсетудi, ґмiрдегi ќиын ахуалєа тап болєан балаларды јлеуметтiк оѕалтуды, мўндай балалар еѕбекке ќабiлеттi жасќа жеткенде олардыѕ жўмыспен ќамтылуын ќамтамасыз етудi жїзеге асыратын ўйымдар;

11) мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттар - мемлекет белгiлеген јлеуметтiк ќызмет кґрсетулердi, нормалар мен нормативтердi ќамтитын, балалар ґмiрiнiѕ сапасын ќамтамасыз ететiн негiзгi кґрсеткіштер;

12) ґмiрде ќиын ахуалєа тап болєан балалар - ќалыптасќан мјн-жайлардыѕ салдарынан тiршiлiк етуi бўзылєан жјне бўл мјн-жайларды ґз бетiмен немесе отбасыныѕ кґмегiмен еѕсере алмайтын балалар.
Ескерту. 1-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2005.04.13. N 40 (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi) Заѕымен.

2-бап. Осы Заѕныѕ ќолданылуы

1. Осы Заѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтарына, шетелдiктер мен азаматтыєы жоќ адамдарєа ќолданылады.

2. Осы Заѕныѕ бала ќўќыќтары мен мiндеттерiн белгiлейтiн нормаларыныѕ кїшi кјмелетке толєанєа дейiн Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiне сјйкес азаматтыќ јрекет ќабiлеттiлiгiн толыќ кґлемiнде алєан балаларєа ќолданылмайды.

3-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ баланыѕ
ќўќыќтары туралы заѕдары

1. Ќазаќстан Республикасыныѕ баланыѕ ќўќыќтары туралы заѕдары Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясына негiзделедi жјне осы Заѕ мен Ќазаќстан Республикасыныѕ бала ќўќыќтарын ќорєау саласындаєы ґзге де нормативтiк ќўќыќтыќ актілерiнен тўрады.

2. Егер Ќазаќстан Республикасы бекiткен халыќаралыќ шартта осы Заѕдаєыдан ґзгеше ережелер белгiленсе, халыќаралыќ шарттаєы оны ќолдану їшiн Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕын шыєару талап етiлетiн жаєдайларды ќоспаєанда, халыќаралыќ шарттыѕ ережелерi ќолданылады.

4-бап. Балалардыѕ теѕ ќўќыќтылыєы

1. Тегiне, нјсiлiне жјне ќай ўлтќа жататындыєына, јлеуметтiк жјне мїлiктiк жаєдайына, жынысына, тiліне, бiлiмiне, дiнге кґзќарасына, тўрєылыќты жерiне, денсаулыќ жаєдайына, балаєа жјне ата-анасына немесе басќа заѕды ґкілдерiне ќатысты ґзге де мјн-жайларєа ќарамастан, барлыќ бала теѕ ќўќыќќа ие.

2. Некеден жјне некесiз туєан балалар теѕ јрi жан-жаќты ќорєауды пайдаланады.

5-бап. Баланыѕ ќўќыќтарын шектеуге тыйым салу

1. Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген жаєдайларды ќоспаєанда, баланыѕ ќўќыќтарын шектеуге болмайды.

2. Баланыѕ ќўќыќтарын шектеуге баєытталєан нормативтiк ќўќыќтыќ актiлер олардыѕ ќабылданєан кезiнен бастап жарамсыз болып табылады жјне олар ќолданылмауєа тиiс.

2-тарау. БАЛАЛАР МЇДДЕСIН КҐЗДЕЙТIН
МЕМЛЕКЕТТIК САЯСАТ

6-бап. Балалар мїддесiн кґздейтiн мемлекеттiк
саясаттыѕ маќсаттары

1. Ќазаќстан Республикасыныѕ балалар мїддесiн кґздейтiн мемлекеттiк саясатыныѕ маќсаттары:

1) балалардыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќамтамасыз ету, оларды кемсiтушілікке жол бермеу;

2) балалардыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiніѕ негiзгi кепiлдiктерiн ныєайту, сондай-аќ ќўќыќтары бўзылєан жаєдайларда оларды ќалпына келтiру;

3) бала ќўќыќтары кепілдiктерiнiѕ ќўќыќтыќ негiздерiн ќалыптастыру, баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєау жґнiндегi тиiстi органдар мен ўйымдар ќўру;

4) балалардыѕ дене бiтiмi, интеллектуалдыќ, рухани жјне имандылыќ тўрєысынан дамуына, олардыѕ бойында елжандылыќ, азаматтыќ жјне бейбiтшiл сезiмдердi тјрбиелеуге, сондай-аќ баланыѕ жеке адами тўлєасыныѕ ќоєам мїддесi, мемлекет халыќтарыныѕ дјстїрлерi, ўлттыќ жјне јлемдiк мјдениет жетiстiктерiне ќол жеткiзуi їшiн мїмкіндiктерiн ашуєа жјрдемдесу;

5) кјмелетке толмаєандардыѕ ќўќыќтыќ санасы мен ќўќыќтыќ мјдениетiн ќалыптастыру жґніндегi нысаналы жўмысты ќамтамасыз ету болып табылады.

2. Балалар мїддесiн кґздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк органдар ќызметiнiѕ басым саласы болып табылады жјне:

1) баланыѕ ќўќыќтарын заѕ тўрєысынан ќамтамасыз етуге;

2) балаларєа толымды тјрбие берудi, олардыѕ ќўќыќтарын ќорєауды оларды ќоєамда толымды ґмiр сїруге дайындауды ќамтамасыз ету маќсатында отбасын мемлекеттiк ќолдауєа;

3) аймаќтыќ ерекшелiктердi ескере отырып, балалардыѕ ґмiрiн жаќсартуєа баєытталєан мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттарды белгiлеуге жјне саќтауєа;

4) баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн бўзєаны, оєан зиян келтiргенi їшiн лауазымды тўлєалардыѕ, азаматтардыѕ жауаптылыєына;

5) баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєау жґнiндегi функцияларды жїзеге асыратын ќоєамдыќ бiрлестiктер мен ґзге де ўйымдарды мемлекеттiк ќолдауєа негiзделген.

      7-бап. Ќазаќстан Республикасы орталыќ жјне жергiлiктi
             атќарушы органдарыныѕ мемлекетте баланыѕ
             ќўќыќтарын ќорєау мјселелерi жґніндегi
             ґкiлеттiктерi

1. Орталыќ атќарушы органдардыѕ баланыѕ ќўќыќтарына кепiлдiктердi ќамтамасыз ету жґнiндегi ґкiлеттiктерiне:
1) балалар мїддесiн кґздейтiн мемлекеттiк саясаттыѕ негiздерiн талдап жасау;

2) баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн, оныѕ денсаулыєы мен имандылыєын ќорєауды ќамтамасыз ету жґнiндегi ќызметтiѕ басым баєыттарын таѕдау;

3) ґз ќўзыретi шегiнде баланыѕ ќўќыќтары мен бостандыќтарын реттеу жјне ќорєау жґнiндегi нормативтiк ќўќыќтыќ актiлердi ќабылдау;

4) балалардыѕ ґмiрiн жаќсартуєа баєытталєан мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттарды белгiлеу;

5) бюджет ќаражаты жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен тыйым салынбаєан ґзге де кґздер есебiнен балалар мїдделерiнде мемлекеттiк саясатты iске асыру жґнiндегi iс-шараларды жїзеге асыру;

6) баланыѕ ќўќыќтарын ќорєау мјселелерi бойынша мемлекеттіѕ халыќаралыќ мiндеттемелерiн орындау жјне халыќаралыќ ўйымдарда мемлекет мїддесiн білдiру;

7) тјрбие, бiлiм беру, денсаулыќ саќтау, єылым, мјдениет, дене тјрбиесi мен спорт, јлеуметтiк ќызмет кґрсету жјне отбасын јлеуметтiк ќорєау саласындаєы балалар мїдделерiнде мемлекеттiк саясатты iске асыру жґнiндегi iс-шаралар шеѕберiн айќындау жатады.
2. <*>

3. Жергiлiктi атќарушы органдардыѕ бала ќўќыќтары кепiлдiктерiн жїзеге асырудаєы ґкiлеттiктерiне:

1) баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєауєа, отбасы мен балаларды ќолдауєа арналєан мемлекеттiк, жергiлiктi баєдарламалардыѕ iске асырылуын ќамтамасыз ету;

2) балаларєа арналєан јлеуметтiк инфраќўрылымды ќалыптастыруєа ќатысу;

3) баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќорєау жґнiндегi консультацияларды хабарлау мен ґткiзу, iс-шараларды жїзеге асыру тјртiбiн белгiлеу;

4) тјрбие, бiлiм беру, денсаулыќ саќтау, єылым, мјдениет, дене тјрбиесi мен спорт, јлеуметтiк ќызмет кґрсету жјне отбасын јлеуметтiк ќорєау саласында балалар мїдделерiне орай орталыќ атќарушы органдар айќындаєан мемлекеттiк саясатты iске асыру жґнiндегi iс-шараларды жїзеге асыру жатады.
Ескерту. 7-бапќа ґзгеріс енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2004.12.20. N 13 Заѕымен (2005 жылєы 1 ќаѕтардан бастап ќолданысќа енгiзiледi).

3-тарау. БАЛАНЫЅ НЕГIЗГI ЌЎЌЫЌТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI

8-бап. Баланыѕ денсаулыќ саќтауєа ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ денсаулыќ саќтауєа бўлжымас ќўќыєы бар.

2. Мемлекет денi сау бала тууды ќамтамасыз ету їшiн ананыѕ денсаулыєын саќтау жґнiнде жаєдайлар жасайды.

3. Баланыѕ денсаулыќ саќтауєа ќўќыєы:

1) баланыѕ денсаулыєын саќтау саласында Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарын ќабылдау;

2) балалардыѕ салауатты ґмiр салтын насихаттау жјне ынталандыру;

3) балалардыѕ денсаулыєын саќтау саласындаєы єылыми зерттеулердi мемлекеттiк ќолдау;

4) баланыѕ, оныѕ ата-анасыныѕ денсаулыќ жаєдайына баќылау жасау жјне балалар ауруларыныѕ алдын алу;

5) бiлiктi медициналыќ кґмек кґрсету;

6) баланыѕ денi сау болып ґсiп жетiлуiне ќажеттi ќолайлы ќоршаєан орта жасау;

7) балалар їшiн сапасы тиiстi деѕгейдегі таєам ґнiмдерiніѕ ґндiрiлуiне жјне сатылуына баќылау жасау арќылы ќамтамасыз етiледi.

4. Мемлекет Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес балаларєа тегiн медициналыќ кґмектiѕ кґлемiне кепілдiк бередi.

5. Баланыѕ ґмiрiне, денсаулыєына жјне ќалыпты ґсiп-жетілуіне зиян келтiретiн кез келген єылыми тјжiрибелер немесе ґзге де эксперименттерге тыйым салынады.

9-бап. Баланыѕ даралыќ ерекшелiкке жјне оны саќтауєа
ќўќыєы

Јрбiр бала туєан сјтiнен бастап аты, јкесiнiѕ аты, тегi, ўлты жјне азаматтыєы болуына ќўќылы, ал Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiнде кґзделген жаєдайларда оларды саќтауєа ќўќылы.

      10-бап. Баланыѕ ґмiр сїруге, жеке басыныѕ бостандыєына,
              ќадiр-ќасиетiне жјне жеке ґмiрiне ќол сўєылмауєа
              ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ ґмiр сїруге, жеке басыныѕ бостандыєына, ќадiр-ќасиетiне жјне жеке ґмiрiне ќол сўєылмауєа ќўќыєы бар.

2. Мемлекет баланыѕ жеке басына ешкiмнiѕ тиiспеуiн ќамтамасыз етедi, оны тјнiн жјне (немесе) жанын жјбiрлеуден, адамдыќ ќадiр-ќасиетiн ќатыгездiкпен, дґрекiлiкпен ќорлаудан, кемсiтуден, жыныстыќ ќатынас сипатындаєы јрекеттерден, баланы ќылмыстыќ iс-јрекетке жјне ќоєамєа жат јрекеттер жасауєа тартудан, жјне оны адам мен азаматтыѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясында бекiтiлген ќўќыќтары мен бостандыєына ќысым жасаудыѕ ґзге де тїрлерiнен ќорєауды жїзеге асырады.

11-бап. Баланыѕ сґз жјне ар-ождан бостандыєына,
аќпаратќа, ќоєамдыќ ґмiрге араласуєа ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ сґз бостандыєына жјне ґз пiкiрiн айтуєа, ар-ождан бостандыєына, ґзiнiѕ ќоєамдыќ белсендiлiгiн дамытуєа, жасына сјйкес аќпарат алуєа жјне оны таратуєа, ќоєамдыќ бiрлестiктерге, сондай-аќ басќа да коммерциялыќ емес ўйымдардыѕ нысандарына жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен рўќсат етiлген бейбiт жиналыстарєа ґз еркiмен ќатысуєа ќўќыєы бар.

2. Мемлекеттiк органдар балалардыѕ жеке адами тўлєасын, олардыѕ шыєармашылыќ бейiмдiлiгiн, јлеуметтiк белсендiлiгiн, єылыми, техникалыќ жјне кґркем шыєармашылыєын дамытуды, олардыѕ интеллектуалдыќ меншiгiн ќорєауды, балалардыѕ ґмiрi мен денсаулыєын саќтауды, ќоршаєан табиєи ортаны, тарих пен мјдениет ескерткiштерiн ќорєауды ґзiне маќсат тўтатын, ќайырымдылыќ iстерiне ќатысатын, мјдени жјне спорттыќ ґмiрге ќатысуєа тартатын, демалысты ўйымдастыратын ќоєамдыќ ўйымдарєа жјрдемдеседi.

12-бап. Баланыѕ ќажеттi тўрмыс деѕгейiне ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ дене бiтiмініѕ, психикасы мен жан дїниесiніѕ толымды дамуы їшiн ќажеттi тўрмыс деѕгейi мен жаєдайы болуєа ќўќыєы бар.

2. Мемлекет бўл жаєдайлардыѕ жасалуын јлеуметтік жјне экономикалыќ шаралар жїйесi арќылы ќамтамасыз етедi.

13-бап. Баланыѕ мїлiктiк ќўќыќтары

1. Јрбiр баланыѕ заѕмен белгiленген тјртiппен жјне мґлшерде ґз ата-анасынан жјне отбасыныѕ басќа да мїшелерiнен ќаражат алуєа ќўќыєы бар. Балаєа алименттер, жјрдемаќылар жјне басќа да јлеуметтiк тґлемдер ретiндегi тиесiлi сомалар ата-анасыныѕ (олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ) билiк етуiне келiп тїседi жјне олар баланы кїтiп-баєуєа, оєан бiлiм беруге жјне оны тјрбиелеуге жўмсалады.

2. Јрбiр баланыѕ заѕдарда белгiленген тјртiппен ґз бетiнше немесе ґзiнiѕ заѕды ґкілдері арќылы мјмiлелер жасауєа, банктерде салымы болуєа жјне жалаќысына, стипендиясына немесе ґзге де кiрiстерiне жјне интеллектуалдыќ меншiк ќўќыєы объектiлерiне билiк етуге, ґзге де мїлiктiк ќўќыќтарды иемденiп алуєа жјне оларды жїзеге асыруєа ќўќыєы бар.
Ата-аналар немесе заѕды ґкілдер баланыѕ жјрдемаќысын немесе материалдыќ кґмек ретiнде мемлекет бґлген аќшалай ќаражатты баланыѕ атына банкке салуєа ќўќылы.

      3. Јрбiр баланыѕ ґзi тапќан табысќа, ґзi сыйєа немесе мўра ретiнде алєан мїлiкке, сондай-аќ баланыѕ ќаражатына сатып алынєан басќа да кез келген мїлiкке меншiк ќўќыєы бар.
      Ґз еѕбегiмен табыс табатын бала, егер ол ата-анасымен бiрге тўратын болса, отбасын асырауєа жўмсалатын шыєындарды бґлiсуге ќатысуєа ќўќылы.
      Баланыѕ ґзiне меншiк ќўќыєымен тиесілі мїлiкке билiк ету ќўќыєы Ќазаќстан Республикасыныѕ азаматтыќ заѕдарымен айќындалады.

14-бап. Баланыѕ тўрєын їйге ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ тўрєын їй заѕдарына сјйкес тўрєын їйге ќўќыєы бар.

2. Жетiм баланыѕ, ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан жјне тјрбиелеу, емдеу жјне басќа да мекемелердегi баланыѕ тўрєын їй-жайєа меншiк ќўќыєын немесе тўрєын їй-жайды пайдалану ќўќыєын саќтайды, ал ќўќыєы болмаєан жаєдайда Ќазаќстан Республикасыныѕ тўрєын їй туралы заѕдарына сјйкес тўрєын їй-жай алуєа ќўќыєы бар.

3. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларды, оныѕ iшiнде жетiм балаларды оларєа басќа їй-жай берiлмейiнше олар тўрып жатќан тўрєын їйден шыєаруєа болмайды.

15-бап. Баланыѕ бiлiм алуєа ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ бiлiм алуєа ќўќыєы бар жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ бiлiм туралы заѕдарына сјйкес оєан тегiн бастауыш, негізгі орта жјне жалпы орта білім жјне конкурстыќ негiзде тегiн техникалыќ жјне кјсіптік, орта білімнен кейінгі жјне жоєары бiлiм алуєа кепiлдiк берiледi.

2. Тегiн жалпы орта бiлiм немесе техникалыќ жјне кјсіптік бiлiм алєанєа дейiн баланы мемлекеттiк бiлiм беру мекемесiнен шыєару, шыєарудыѕ жалпы тјртiбiн саќтаумен ќатар тек ќорєаншы жјне ќамќоршы органдарды хабардар ете отырып ќана жїргiзiлуi мїмкiн.

3. Арнаулы педагогикалыќ тјрбиенi ќажет ететiн кемтар балаларєа мемлекеттiк бюджеттен белгiленген стандарттар деѕгейiнде олардыѕ бiлiм алуына кепiлдiк беретiн ќосымша ќаражат бередi.

4. Мемлекет балалардыѕ бiлiм алу кезеѕiнде јлеуметтiк ќорєауды ќажет ететiндерiніѕ кїтiп-баєу шыєынын толыќ немесе iшiнара кґтередi. Олардыѕ бiлiм алу кезеѕiнде јлеуметтiк кґмектіѕ мґлшерлерi мен кґздерiн Ќазаќстан Республикасыныѕ Yкiметi белгiлейдi.
Ескерту. 15-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.07.27. N 320 (ќолданысќа енгізілу тјртібін 2-баптан ќараѕыз) Заѕымен.

16-бап. Баланыѕ еѕбек бостандыєына ќўќыєы

1. Јрбiр баланыѕ еѕбек бостандыєына, ќызмет жјне кјсiп тїрлерiн еркiн таѕдауєа ќўќыєы бар.

2. Балалар он тґрт жастан бастап, ата-аналарыныѕ рўќсатымен оќудан бос кезiнде денсаулыєына жјне ґсіп-жетiлуiне оѕтайлы, баланыѕ дене бiтiмiне, имандылыєына жјне психикалыќ жай-кїйiне зиян келтiрмейтiн ќоєамдыќ пайдалы еѕбекке ќатысуєа, сондай-аќ мамандыќ алуєа ќўќыєы бар. Бўл ќўќыќты халыќты еѕбекпен ќамту ќызметi мен жергiлiктi мемлекеттiк басќару органдары ќамтамасыз етедi.

3. Он сегiз жасќа толмаєан балалармен еѕбек шартын жасасу жјне оны бўзу тјртiбi жјне еѕбек ќатынастарыныѕ басќа да ерекшелiктерi Ќазаќстан Республикасыныѕ еѕбек заѕнамасында белгіленедi.

      4. Баланы ауыр ќара жўмысќа, зиянды жјне (немесе) еѕбек жаєдайы ќауiптi жўмыстарєа ќабылдауєа немесе тартуєа тыйым салынады.
      Жўмыс iстеу оќу процесiн бўзбауєа тиiс.
      Ескерту. 16-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.05.15. N 253 Заѕымен.

17-бап. Баланыѕ мемлекеттiк кґмекке ќўќыєы

1. Мемлекеттiк кґмек оны алуєа ќўќыєы бар јрбiр балаєа таєайындалады. Мемлекеттiк кґмектіѕ мґлшерi жјне оны кґрсетудіѕ шарты мен тјртiбi Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен белгiленедi.

2. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар, оныѕ iшiнде жетiм балалар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес толыќ мемлекеттiк ќамсыздандырылуда болады.

3. Мемлекеттiк органдар ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан јрбiр балаєа, ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ нысанына ќарамастан, бiрдей материалдыќ жјне ґзге де жаєдайларды ќамтамасыз етедi.

18-бап. Мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттарды
белгiлеу

1. Балалардыѕ мїддесiн кґздейтiн мемлекеттiк саясат мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттар негiзiнде жїзеге асырылады.

2. Мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттар јлеуметтiк ќызмет кґрсетулер бойынша белгiленген еѕ тґменгi кґлемде мыналарды:

1) мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысына сјйкес кепiлдiк берiлген, жалпыєа бiрдей ќолжетiмдi тегiн бастауыш, негізгі орта жјне жалпы орта бiлiм мен конкурстыќ негiзде тегiн техникалыќ жјне кјсіптік, орта білімнен кейінгі жјне жоєары бiлiм берудi;

2) балаларєа тегiн медициналыќ ќызмет кґрсетудi, оларды тамаќтандырудыѕ еѕ тґменгi нормаларына сјйкес тамаќтандыруды ќамтамасыз етудi;

3) он бес жасќа толєан балалардыѕ кјсiби баєдарлау, ќызмет саласын таѕдау, жўмысќа орналасу, еѕбегiніѕ ќорєалу, еѕбегiне аќы тґлену ќўќыєын Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiппен кепілдi ќамтамасыз етудi;

4) балаларєа јлеуметтiк ќызмет кґрсету, оларды јлеуметтiк ќорєау, соныѕ iшiнде туылуы мен тјрбиеленуiне байланысты, балалары бар азаматтарєа мемлекеттiк жјрдемаќы тґлеу жолымен кепiлдi материалдыќ ќолдауды ќамтамасыз ету, сондай-аќ ґмiрлiк ќиын ахуалєа тап болєан балаларды јлеуметтiк бейiмдеу жјне јлеуметтiк оѕалту жґнiндегi шараларды;

5) Ќазаќстан Республикасыныѕ тўрєын їй заѕдарына сјйкес тўрєын їйге ќўќыєын ќамтамасыз етудi;

6) балаларды сауыќтыру мен олардыѕ демалысын ўйымдастыруды, соныѕ iшiнде тґтенше жаєдайларда, сондай-аќ экологиялыќ жаєынан ќолайсыз жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiппен сондай деп танылєан аумаќтарда тўратын балаларды сауыќтыруды ўйымдастыруды;

7) бiлiктi заѕ кґмегiн кґрсетудi ќамтиды.

3. Мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттар олардыѕ ґмiр сїру жаєдайларындаєы аймаќтыќ айырмашылыќтар ескерiле отырып айќындалады. Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес жергiлiктi мемлекеттiк басќарудыѕ органдары ќосымша јлеуметтiк стандарттар белгiлей алады.

4. Тиiстi бiлiм беру ўйымдарындаєы, арнаулы оќу-тјрбие ўйымдарындаєы, денсаулыќ саќтау, јлеуметтiк ќызмет кґрсету ўйымдарындаєы немесе ґзге де мекемелер мен ўйымдардаєы балалардыѕ ґздерiне ўсынылєан ќызмет кґрсетулердiѕ мемлекеттiк еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттарєа сјйкестiгін мезгiл-мезгiл баєалап отыруєа ќўќыєы бар.
Ескерту. 18-бапќа ґзгерту енгізілді - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2007.07.27. N 320 (ќолданысќа енгізілу тјртібін 2-баптан ќараѕыз) Заѕымен.

19-бап. Баланыѕ дем алуєа жјне бос уаќытын пайдалануєа
ќўќыєы

1. Јрбiр бала ґзiнiѕ жасына, денсаулыєына жјне ќажеттерiне ќарай демалуєа жјне бос уаќытын пайдалануєа ќўќылы.

2. Ата-анасы немесе олардыѕ орнындаєы адамдар ґздерiнiѕ ќабiлеттерi мен мїмкiндiктерiне сјйкес баланыѕ кїтiлуi мен жан-жаќты дамуына ќажеттi ґмiрлiк жаєдайларды ќамтамасыз етедi.

3. Мемлекеттiк органдар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес балалардыѕ сауыќтыру, спорт, шыєармашылыќ жјне бос уаќытын пайдаланатын ґзге де ўйымдарын, лагерьлер мен санаторийлердi ќўрады жјне оларды ќолдап отырады.

4. Мемлекет балалардыѕ демалуєа, сауыєуєа жјне бос уаќытын пайдалануєа ќўќыєын ќамтамасыз ету жґнiндегi iс-шараларды жїзеге асырады.

20-бап. Баланыѕ мiндеттерi

Јрбiр бала Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясын жјне заѕдарын саќтауєа, басќа адамдардыѕ ќўќыќтарын, бостандыєын, ар-ожданы мен ќадiр-ќасиетiн, Республиканыѕ мемлекеттiк нышандарын ќўрметтеуге, еѕбекке жарамсыз ата-анасына ќамќорлыќ жасауєа, тарихи жјне мјдени мўралардыѕ саќталуына ќам-ќарекет жасауєа, тарих жјне мјдениет ескерткiштерiн саќтауєа, табиєатты саќтауєа жјне табиєи байлыќтарєа ўќыпты ќарауєа мiндеттi.

4-тарау. БАЛА ЖЈНЕ ОТБАСЫ

21-бап. Баланыѕ отбасында ґмiр сїру жјне тјрбиелену
ќўќыєы

Баланыѕ мїдделерiне ќайшы келетiн жаєдайларды ќоспаєанда, јрбiр баланыѕ отбасында ґмiр сїруге жјне тјрбиеленуге ќўќыєы, ґзiнiѕ ата-анасын бiлуге ќўќыєы, олардыѕ ќамќорлыєы мен тјрбиесiн алуєа ќўќыєы бар.

22-бап. Баланыѕ отбасындаєы ќўќыќтары

Бала отбасында Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясында, осы заѕда жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ ґзге де заѕ актiлерiнде белгiленген ќўќыќтарєа ие.

23-бап. Бала тјрбиелеп отырєан отбасыларына мемлекеттiк
ќолдау

Мемлекет бала тјрбиелеп отырєан отбасыларына Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiппен јлеуметтiк кґмек беру арќылы ќолдау кґрсетедi.

24-бап. Ата-анасыныѕ баланы тјрбиелеу, кїтiп-баєу жјне
асырау жґніндегi мiндетi

1. Ата-анасы немесе басќа да заѕды ґкілдері ґздерiніѕ ќабiлетi мен ќаржы мїмкіндiктерi шегiнде баланыѕ жан-жаќты дамуы їшiн ќажеттi жаєдай жасауєа мiндеттi.

2. Ата-анасы баланы тјрбиелеуге, оны кїтiп-баєуды жїзеге асыруєа, материалдыќ жаєынан ќолдап, оныѕ јл-ауќатына ќамќорлыќ жасауєа, тўрєын їймен ќамтамасыз етуге міндеттi.

25-бап. Баланыѕ ата-анасымен бiрге тўру ќўќыєы

1. Баланыѕ ґз ата-анасымен немесе басќа да заѕды ґкілдерiмен бiрге тўруєа ќўќыєы бар.

2. Баланыѕ, ата-анасыныѕ немесе заѕды ґкілдерiнiѕ ыќтиярынсыз баланы ата-анасынан немесе заѕды ґкілдерiнен айыруєа тыйым салынады. Оларды айыру туралы шешiмдi ерекше жаєдайларда жјне баланы ќорєау маќсатында ќандай дјрежеде ќажет болуына ќарай сот ќана ќабылдайды.

3. Ата-анасы бiр-бiрiнен бґлек тўрєан жаєдайда баланыѕ тўратын жерi ата-анасыныѕ келiсiмiмен, ал ол болмаєан жаєдайда, ата-аналар арасындаєы дау сот арќылы шешiледi. Бўл орайда сот бала ата-анасыныѕ жеке ќасиеттерi мен жаєдайларын, сондай-аќ баланыѕ мїдделерi мен пiкiрiн ескередi.

26-бап. Баланыѕ ґзiнен бґлек тўратын ата-анасымен
ќарым-ќатынас жасау ќўќыєы

1. Баланыѕ ґмiрi мен денсаулыєына ќатер тґндiретiн жаєдайлардыѕ болуын ќоспаєанда, баланыѕ ґзiнен бґлек тўратын ата-анасы туралы аќпарат алуєа, олармен кездесiп, араласып тўруєа ќўќыєы бар.

2. Бала ќўќыєын шектеуге байланысты туындаєан, осы бапта кґзделген даулар сот тјртiбiмен шешiледi.

5-тарау. АТА-АНАСЫНЫЅ ЌАМЌОРЛЫЄЫНСЫЗ
ЌАЛЄАН БАЛАНЫЅ ЌЎЌЫЌТАРЫ

27-бап. Ќорєаншылыќ, ќамќоршылыќ жјне патронат

1. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаєа оныѕ мїлiктiк жјне мїлiктiк емес жеке ќўќыќтарын ќорєау їшiн Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес ќорєаншы немесе ќамќоршы белгiленедi.

2. Ќорєаншылыќ он тґрт жасќа толмаєан балаларєа белгiленедi, ал ќамќоршылыќ он тґрт жастан он сегiз жасќа дейiнгi кјмелетке толмаєандарєа белгiленедi.

3. Жергiлiктi атќарушы органдар ќорєаншылыќ жјне ќамќоршылыќ органдары болып табылады.

4. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан, соныѕ iшiнде тјрбиелеушi, емдеушi немесе басќа мекемедегi балаєа Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес патронат белгiленуi мїмкiн.

5. Ќорєаншылыќ немесе ќамќоршылыќ белгiленген баланыѕ аєа-iнiлерi жјне апа-сiѕлiлерi бар болса, олардыѕ бiрге тўруы їшiн жаєдай жасалады.

28-бап. Бала асырап алу

Отбасында ґсiріп-жетiлдiру мен тјрбиелеу їшiн жаєдайлар жасау маќсатында ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан бала Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiппен асырап алуєа берiлуi мїмкін.

29-бап. Баланы тјрбиелейтiн, емдейтiн жјне сол сияќты
ґзге де мекемелерде кїтiп-баєу мен тјрбиелеу

1. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан бала, оны отбасында тјрбиелеуге беруге мїмкіндiк болмаєан жаєдайда, тјрбиелейтiн, емдейтiн немесе сол сияќты ґзге де балалар мекемелерiне орналастырылуєа тиiс.

2. Балаєа тиесiн алимент, жјрдемаќы жјне басќа јлеуметтiк тґлемдер оныѕ жеке шотына аударылады жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiппен тґленедi.

3. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларєа арналєан тјрбиелейтiн, емдейтiн жјне сол сияќты ґзге де мекемелердегi балаєа отбасылыќ тјрбиеге жаќындатылєан жаєдай жасалады. Баланыѕ кїтіп-баєуды пайдалануєа, тјрбие, бiлiм алуєа, жан-жаќты дамуєа, ар-ожданы мен ќадiр-ќасиетініѕ ќўрметтелуiне, ґз мїдделерiніѕ ќамтамасыз етiлуiне, ана тiлінiѕ, мјдениетiнiѕ, ўлттыќ јдет-єўрпы мен дјстїрiніѕ саќталуына ќўќыєы бар.

4. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар тјрбиеленетiн, емделетiн жјне сол сияќты ґзге де мекемелердiѕ аталєан мекемелердегi балаларєа ќатысты педагогикаєа жат немесе азєындыќ јрекеттер жасаєан ќызметкерлерi Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiне сјйкес жауаптылыќта болады.

5. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаларєа арналєан тјрбиелейтiн, емдейтiн жјне соєан ўќсас басќа да мекемелердегi баланыѕ ќўќыќтары мен мїдделерiн ќорєауды, оныѕ жўмысќа орналасуына жјрдемдесудi жергiлiктi атќарушы органдар жїзеге асырады. Ата-анасынан кјмелеттiк жасќа толєанєа дейiн айрылєан жетiм балаларєа Ќазаќстан Республикасыныѕ тўрєын їй заѕдарына сјйкес пайдалануєа мемлекеттiк тўрєын їй ќорынан тўрєын їй беріледi.

30-бап. Баланыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґніндегi
функцияны жїзеге асыратын ўйымдар

1. Балалар їйлерiне туєаннан бастап їш жасќа дейінгi жетiм балалар жјне ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар ќабылданады. Балаларды Балалар їйiнде уаќытша кїтіп-баєу їшiн арнаулы бґлiмше ашылады.

Мамандандырылєан Балалар їйлерiне туєаннан бастап тґрт жасќа дейiнгi, психикасыныѕ жјне дене бiтiмiнiѕ дамуында кемiстiгi бар балалар ќабылданады.

Арнаулы бiлiм беру ўйымдарына он бiр жастан бастап он сегiз жасќа дейiнгi, мiнез-ќўлќы ауытќымалы балалар орналастырылады.

Интернаттыќ ўйымдарєа їш жастан бастап он сегiз жасќа дейiнгi жетiм балалар жјне ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар ќабылданады.

Жалпы їлгiдегi жалпы білiм беретiн мектеп-интернатќа жетiм балалар, ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар, сондай-аќ кїн кґрiсi тґмен жјне кґп балалы отбасылардыѕ алты жастан бастап он сегiз жасќа дейiнгi, осы їлгiдегi ўйымдарда кїтіп-баєылуєа ќайшы келетiн медициналыќ кґрсеткiштерi жоќ балалар ќабылданады. Интернаттыќ ўйымдар кјмелетке толмаєандарєа тўратын орын бере отырып, тјрбиелеуге, бiлiм беруге жјне кїтiп-баєуєа мемлекеттiк кепiлдiктi ќамтамасыз етедi.

Аќыл-есi кем балаларєа арналєан интернат-їйлерге тґрт жастан бастап он сегiз жасќа дейiнгi, кїтіп-баєуды, медициналыќ, тўрмыстыќ ќызмет кґрсетудi жјне јлеуметтiк-еѕбекке бейiмделудi ќажет ететiн балалар ќабылданады.

Отбасы їлгiсiндегi балалар ауылдарына он сегiз жасќа дейiнгi жетiм балалар жјне ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балалар ќабылданады. Балаларды отбасы їлгiсiндегi балалар ауылдарына ќабылдаудыѕ жјне оларды кїтiп-баєу жаєдайыныѕ тјртiбi отбасы їлгiсiндегi балалар ауылы жјне Жасґспiрiмдер їйлерi туралы Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарымен айќындалады.

Балалар ауылы (балалар їйi) јкiмшiлiгiнiѕ шешiмi негiзiнде балалар їйлерi мен балалар ауылыныѕ жиырма їш жасќа дейiнгi тїлектерi, он алты жастан бастап балалар ауылы мен балалар їйлерiнен кґшiрiлген тјрбиеленушiлер Жасґспiрiмдер їйлерінде јлеуметтiк бейiмделуден ґтуi мїмкiн.

Кјмелетке толмаєандарды уаќытша оќшаулау, бейiмдеу жјне оѕалту орталыќтарына ќадаєалаусыз жјне ќараусыз ќалєан їш жастан бастап он сегiз жасќа дейiнгi балалар олардыѕ ата-аналарын немесе басќа заѕды ґкілдерiн аныќтау їшiн ќабылданады.

2. Баланыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi функцияларды жїзеге асыратын ўйымдарєа балаларды ќабылдау жјне оларды кїтiп-баєу талаптары, осы Заѕмен белгiленбеген бґлiгiнде, Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкiметi ујкiлеттiк берген орган бекiткен осы ўйымдар туралы ережемен айќындалады.

6-тарау. МЇГЕДЕК БАЛАНЫЅ ЌЎЌЫЌТАРЫ

31-бап. Мїгедек баланыѕ толымды ґмiрге ќўќыќтары

1. Мїгедек баланыѕ ќоєам ґмiрiне белсене араласуына ыќпал ететiн ґз ќадiр-ќасиетiн ќамтамасыз ету жаєдайындаєы толымды ґмiрге денi сау балалармен бiрдей ќўќыєы бар.

2. Мїгедек бала ґзiніѕ дене бiтiмiне, аќыл-ес ќабiлетiне жјне тiлегiне сай бiлiм алуєа, ќызмет тїрi мен кјсiптi таѕдауєа, шыєармашылыќ жјне ќоєамдыќ ќызметтерге ќатысуєа ќўќылы.

3. Аќыл-есiнiѕ немесе дене бiтiмiнiѕ дамуында кемiстiгi бар балаларды ќоса алєанда, мїгедек балалар мамандандырылєан балалар ўйымдарында медициналыќ-јлеуметтiк кґмек алуєа ќўќылы.

32-бап. Мїгедек баланы жўмыспен ќамту саласындаєы
мемлекеттiк кепiлдiктер

1. Мемлекеттiк органдар жјне жергiлiктi ґзiн-ґзi басќару органдары мїгедек баланыѕ денсаулыќ жаєдайын, ќажеттерi мен мїмкiндiктерiн ескере отырып, оны оќыту, кјсiптiк даярлау, лайыќты жўмыс тауып беру жјне жўмысќа орналастыру їшiн ќажеттi жаєдайлар жасауєа мiндеттi.

2. Мїгедек балалардыѕ жўмысќа орналасуын ќамтамасыз ету, оларды кјсiби даярлау мен ќайта даярлауды ўйымдастыру жґнiндегi ќызметтi жеке жїзеге асыратын жјне заѕды тўлєалар їшiн Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiмен жеѕiлдiктер белгiленуi мїмкiн.

33-бап. Мїгедек балаларєа мемлекеттiк кґмек

1. Мемлекет мїгедек балаларды ќолдауєа баєытталєан медициналыќ, ќўќыќтыќ, јлеуметтiк-экономикалыќ шаралар кешенiн жїзеге асырады.

2. Мїгедек балаларєа кґрсетiлетiн мемлекеттiк кґмек Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiмен белгiленедi.

3. Мїгедек балаларды тјрбиелеушi жјне оларды кїтiп-баєуды жїзеге асырушы ата-аналардыѕ жјне басќа да заѕды ґкілдердіѕ мемлекеттiк кґмек алуєа ќўќыєы бар.

7-тарау. БАЛА ЖЈНЕ ЌОЄАМ

34-бап. Ўлттыќ жјне јлемдiк мјдениетке баулу

1. Мемлекет балалардыѕ Ќазаќстан халќыныѕ тарихымен, дјстїрлерiмен, рухани ќазыналарымен жјне јлемдік мјдениет жетiстiктерiмен танысуына мїмкіндiк жасайды.

2. Мемлекет балалардыѕ шыєармашылыќ жјне єылыми ќабiлетiн дамыту їшiн ўйымдар ќўруды, кино жјне бейнефильмдер, теледидар жјне радио хабарларын шыєаруды, балаларєа арналєан газеттер, журналдар, кiтаптар басып шыєаруды кґтермелейдi, Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiппен оларєа ќолжетiмдiлiктi ќамтамасыз етедi.

3. Порнографияны, ќатыгездiк пен зорлыќ-зомбылыќты дјрiптейтiн, адамныѕ ќадiр-ќасиетiн ќорлайтын, балаларєа зиянды јсер ететiн жјне ќўќыќ бўзушылыќќа ыќпал ететiн бўќаралыќ аќпарат ќўралдарын, јдебиеттi, ойын-сауыќ жјне басќа iс-шараларды пайдалану заѕ бойынша ќудаланады.

35-бап. Бала жјне дiн

1. Мемлекет баланыѕ ата-анасыныѕ немесе олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ дiни дїниетанымына негiзделген тјрбиеге араласпауєа, бiлiм беру, тјрбиелеу, емдеу ўйымдарыныѕ жјне ґзге де сол сияќты мекемелердiѕ шегiнен тыс жерлерде баланыѕ ќатысуымен дiни жоралардыѕ жасалуына, аталєан јрекеттер баланыѕ ґмiрi мен денсаулыєына ќатер тґндiретiн, оныѕ ќўќыєын бўзатын жјне жауапкершiлiгiн шектейтiн жаєдайларды ќоспаєанда, кепiлдiк бередi.

2. Кјмелеттiк жасќа толмаєан балаларєа ќатысты дiни жоралар ата-анасыныѕ немесе олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ келiсiмiмен жасалады. Балаларды дiнге тарту жґнiндегi мјжбїрлеу шараларына жол берiлмейдi.

36-бап. Баланы јлеуметтiк ортаныѕ терiс ыќпалынан
ќорєау

1. Мемлекеттiк органдар, жеке жјне заѕды тўлєалар баланы оныѕ денсаулыєына, имандылыќ жаєынан жјне рухани дамуына зиян келтiретiн јлеуметтiк ортаныѕ, аќпараттыѕ, насихат пен їгiттiѕ терiс ыќпалынан ќорєауєа мiндеттi.

2. Салауатты ґмiр салтын насихаттау мен балаєа ќўќыќтыќ бiлiм берудi мемлекет ґз саясатыныѕ басым баєыттарыныѕ бiрi деп таниды.

3. Ќылмыстыѕ, зорлыќ-зомбылыќтыѕ немесе ґзге де заѕсыз јрекеттіѕ салдарынан тјн немесе жан жараќатын алєан балаєа денсаулыєын ќалпына келтіру жјне јлеуметтiк бейiмделу їшiн ќажеттi кґмек кґрсетiлуге тиiс.

37-бап. Баланы алкогольдi ґнiмдер мен темекi
бўйымдарыныѕ зиянды јсерiнен ќорєау

1. Баланыѕ ата-анасы, басќа да заѕды ґкілдері, мемлекеттiк органдар, сондай-аќ баланы тјрбиелеу мен оєан бiлiм беру функциясын жїзеге асыратын ўйымдар салауатты ґмiр салтын жјне алкогольдi ґнiмдер мен темекi бўйымдарыныѕ зиянды екенiн насихаттауєа мiндеттi.

2. Балаєа алкогольдi iшiмдiктердi, темекiнi жјне темекi бўйымдарын сатуєа тыйым салынады.

3. Алкогольдi ґнiмдер мен темекi бўйымдарын ґндiруде немесе сатуда бала еѕбегiн пайдалануєа тыйым салынады.

4. Балалар тауарларын сататын сауда ўйымдарында жјне мјдениет мекемелерiнде, сондай-аќ балаларєа арналєан iс-шараларды жїргiзу кезiнде шылым шегуге, темекi бўйымдарын сатуєа тыйым салынады.

5. Балалар мекемелерiнде, бiлiм беру ўйымдарында жјне оларєа iргелес жїз метр радиустегi аумаќта алкоголь ґнiмдерiн сатуєа тыйым салынады.

38-бап. Баланы есiрткi, психотроптыќ, кїштi јсер
ететiн немесе улы заттардан ќорєау

1. Бала есiрткi, психотроптыќ, кїштi јсер ететiн немесе улы заттарды ќолданудан, оларды дайындаудан, сатудан немесе ґзге де жолдармен таратудан ќорєауєа тиiс.

2. Баланы есiрткi, психотроптыќ заттарды тўтынуєа тартќаны їшiн Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiнде белгiленген жауаптылыќ шаралары ќолданылады.

39-бап. Бала жјне ќоєамдыќ аќпарат ќўралдары

1. Балаларєа арнап нјсілдiк, ўлттыќ, јлеуметтiк жјне дiни ґшпендiлiктi ґршiтуге баєытталєан, тектiк-топтыќ ерекшелiктi, соєысты насихаттайтын, конституциялыќ ќўрылысты кїштеп ґзгертуге жјне Ќазаќстан Республикасыныѕ аумаќтыќ тўтастыєын бўзуєа шаќыратын їндеулерi, порнографиясы бар немесе баланыѕ рухани жјне имандылыќ жаєынан дамуына ґзгеше зиян келтiретiн ойыншыќтарды, кинофильмдердi, дыбыс- жјне бейнежазбаларды кґрсетудi, сатуды, сыйєа тартуды, кґбейтудi жјне прокатќа берудi жїзеге асыруєа, јдебиеттердi, газеттердi, журналдарды жјне басќа бўќаралыќ аќпарат ќўралдарын таратуєа тыйым салынады.

2. Осы баптыѕ 1-тармаєында аталєан јрекеттердiѕ жасалєаны їшiн Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiнде белгiленген жауаптылыќ шаралары ќолданылады.

40-бап. Баланы жезґкшелiк пен порнографиядан ќорєау

Баланы жезґкшелiкпен айналысуєа тартќандарєа, балаєа порнографиялыќ материалдарды немесе заттарды, баспа басылымдарын, кино- немесе бейнематериалдарды, порнографиялыќ сипаттаєы жјне эротикалыќ мазмўндаєы ґзгеде нјрселердi таратќандарєа, жарнамалаєандарєа немесе сатќандарєа Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiнде кґзделген тјртiппен жауаптылыќ белгiленедi.

41-бап. Баланы соєыс ќимылдарына ќатыстыруєа тыйым салу

Баланы соєыс ќимылдарына, ќарулы жанжалдарєа тартуєа, балалардыѕ јскерилендiрiлген ќўрамаларын ќўруєа тыйым салынады.

8-тарау. БАЛАНЫЅ ЌЎЌЫЌТАРЫН ЖЈНЕ ЗАЅМЕН
ЌОРЄАЛАТЫН МYДДЕЛЕРIН ЌОРЄАУ

42-бап. Баланы заѕсыз алып кетуден ќорєау

Мемлекет Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына жјне халыќаралыќ мiндеттемелерге сјйкес, орындалу маќсаттарына, нысандары мен јдiстерiне ќарамастан, балаларды заѕсыз алып кетудiѕ, ўрлап јкетудiѕ, олармен сауда жасаудыѕ алдын алу мен жолын кесу, сондай-аќ оларды тўраќты тўратын елiне ќайтару жґнiнде шаралар ќолданады.

43-бап. Баланыѕ заѕды ґкілдерi

1. Баланыѕ заѕды ґкілдерi барлыќ мемлекеттiк органдар мен ўйымдарда, оныѕ iшiнде соттарда кез келген тўлєамен ќарым-ќатынаста, арнайы ґкiлеттiксiз баланыѕ (немесе баланы асырап алуы) туралы кујлiгi, ата-аналарыныѕ паспорты, ќорєаншыныѕ жеке басыныѕ кујлiгi негiзiнде балаларєа ґкілдiк етудi жјне олардыѕ ќўќыќтарын жјне заѕмен ќорєалатын мїдделерiн ќорєауды жїзеге асырады.

2. Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында кјмелетке толмаєандардыѕ дербес азаматтыќ, неке-отбасылыќ, еѕбек жјне ґзге де ќўќыќтыќ ќатынастарєа тїсу жјне ґз ќўќыќтары мен мїдделерiн ќорєау ќўќыєы кґзделген жаєдайларды ќоспаєанда, он тґрттен он сегiз жасќа дейiнгi кјмелетке толмаєандардыѕ ќўќыќтарын жјне заѕмен ќорєалатын мїдделерiн олардыѕ заѕды ґкілдерi ќорєайды.

3. Тјрбиелеу, емдеу ўйымдарындаєы, халыќты јлеуметтiк ќорєау ўйымдарындаєы балаларєа ґкілдiк ету мен олардыѕ мїдделерiн ќорєауды осы ўйымдар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарына сјйкес жїзеге асырады.

4. Ата-анасыныѕ ќамќорлыєынсыз ќалєан балаєа ґкілдік ету мен оныѕ ќўќыќтарын жјне заѕмен ќорєалатын мїдделерiн ќорєау уаќытша, баланы отбасына немесе балалардыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi функцияны жїзеге асырушы ўйымєа орналастырєанєа дейiн ќорєаншылыќ, жјне ќамќоршылыќ органына жїктеледi.

44-бап. Мемлекеттiк органдар жјне баланыѕ ќўќыќтарын
ќорєау

Балалардыѕ ќўќыќтарын жјне заѕмен ќорєалатын мїдделерiн ќорєауды ґздерiнiѕ ґкiлеттiктерiне сјйкес мемлекеттiк органдар жїзеге асырады.

45-бап. Осы Заѕды орындау кезiнде дауларды шешудiѕ сот
тјртiбi

Ата-аналар (олардыѕ орнындаєы адамдар), сондай-аќ балаєа бiлiм беру, оны тјрбиелеу, дамыту, оныѕ денсаулыєын саќтау, оны јлеуметтiк ќорєау мен оєан јлеуметтiк ќызмет кґрсету, оныѕ јлеуметтiк бейiмделуіне, јлеуметтiк оѕалуына жјрдемдесу жґнiндегi iс-шараларды жјне (немесе) ол ќатысатын iс-шараларды жїзеге асырушы адамдар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген тјртiпте, баланыѕ денсаулыєына, мїлкiне келтiрiлген зиянды, сондай-аќ моральдыќ зиянды ґтеу туралы талап арызбен сотќа жїгiнуге ќўќылы.

46-бап. Ќазаќстан Республикасындаєы балалардыѕ
жаєдайы туралы мемлекеттiк баяндама

Ќазаќстан Республикасындаєы балалардыѕ жаєдайы туралы жыл сайынєы мемлекеттiк баяндаманы балаларды ќорєау саласындаєы ујкiлеттi орган Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентiне ўсынады жјне ол ресми басылымда жарияланады.

47-бап. Босќын жјне амалсыз ќоныс аударушы балалардыѕ
ќўќыќтарын ќорєау

1. Босќын жјне амалсыз ќоныс аударушы балалардыѕ ґз мїдделерiнiѕ ќорєалуына ќўќыєы бар.

2. Баланыѕ тўрып жатќан жерiндегі ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар, аумаќтыќ кґшi-ќон ќызметтерi ата-анасыныѕ не ґзге де заѕды ґкілдерiнiѕ бар екендiгi жјне олардыѕ тўратын жерi туралы мјлiметтер алуєа жјрдемдеседi, ќажет болєан жаєдайда баланы емдеу-профилактикалау немесе бала ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi функцияларын жїзеге асыратын ґзге де ўйымдарєа орналастырады.

9-тарау. БАЛА ЖАУАПКЕРШIЛIГIНIЅ ЖЈНЕ ОНЫЅ
МIНЕЗ-ЌЎЛЌЫНА ЈСЕР ЕТУДЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI

48-бап. Бала жауапкершiлігініѕ ерекшелiктерi

1. Ќўќыќќа ќарсы јрекет жасаєан бала Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актілерiне сјйкес жауапты болады.

2. Мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдар жаза тїрiн белгiлеу кезiнде баланыѕ ґмiр сїру мен тјрбиелену жаєдайын, психикалыќ даму деѕгейiн, жеке басыныѕ ґзге де ерекшелiктерiн, сондай-аќ оєан жасы їлкен адамдардыѕ ыќпалын ескеруге тиiс.

49-бап. Баланыѕ мiнез-ќўлќына јсер етудіѕ ерекшелiктерi

Ата-анасы жјне басќа да заѕды ґкілдері ата-аналыќ ќўќыќтарын жїзеге асырєан кезде баланыѕ дене жјне психикалыќ денсаулыєына, оныѕ имандылыќ дамуына зиян келтiруге ќўќылы емес. Баланы тјрбиелеу тјсiлдерiнде баланыѕ адамдыќ ќадiр-ќасиетiне менсiнбей, ќатал, дґрекi ќарау, оны ќорлау немесе ќанау болмауєа тиiс.

10-тарау. ЌОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

50-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ бала ќўќыќтары
туралы заѕдарын бўзєаны їшiн жауапкершілік

1. Ќазаќстан Республикасыныѕ бала ќўќыќтары туралы заѕдарыныѕ бўзылуына кiнјлi адамдар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ актiлерiне сјйкес жауапты болады.

2. Ата-аналыќ мiндеттерiн орындаудан жалтару ата-ананыѕ (олардыѕ орнындаєы адамдардыѕ) балаларды тјрбиелеу мен кїтiп-баєу мiндеттерiн тиiсiнше орындамауы, ата-ананыѕ перзентханадаєы (оныѕ бґлiмшесiндегі) немесе балаларды емдеу мекемесiндегi баласынан бас тартуы, балаларды ќадаєалаусыз ќалдыруы, оларєа ќатыгездiкпен ќарауы, оларды ќанауы ата-аналыќ ќўќыќтарынан айыруєа немесе оларды ата-аналардыѕ орнындаєы адамдардан шектеуге јкеп соєады.
Баланы алып ќойєан кезден бастап балаєа арналєан жјрдемаќы тґлеу, сондай-аќ ґзге де тґлемдер соттыѕ шешiмi бойынша тоќтатылады.

3. Ата-ана (олардыѕ орнындаєы адамдар) балаларєа арналєан жјрдемаќыларды жјне ґзге де тґлемдердi маќсатсыз пайдаланєан жаєдайда, егер бўл баланыѕ мїдделерiне елеулi нўќсан келтiрсе, јлеуметтiк ќорєау органдары, ќорєаншы жјне ќамќоршы органдар, кјмелетке толмаєандардыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi комиссиялар немесе прокурор бала мїдделерiне орай оєан негiзсiз жўмсалєан ќаражатты ґтеу туралы талап ќояды. Сот арќылы ґндiрiлген ќаражат баланыѕ жеке шотына аударылады.

4. Ата-аналыќ ќўќыќтарынан айырылєан ата-ана ата-аналыќ ќўќыќтарынан айырылуына ќатысты балаларєа алименттер тґлеу жґнiндегi мiндеттерден босатылмайды.

      51-бап. Ујкiлеттi органныѕ Ќазаќстан Республикасыныѕ
              бала ќўќыќтары туралы заѕдарыныѕ саќталуын
              iске асыруды їйлестiруi

Балалар ќўќыќтарын ќорєау саласындаєы ујкiлеттi органды Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкiметi белгiлейдi.

Балалар ќўќыќтарын ќорєау саласындаєы орталыќ ујкiлеттi орган:

1) бала ќўќыќтарын ќорєау саласындаєы басќа мїдделi ујкiлеттi органдардыѕ ќызметiн їйлестiредi жјне баєыттайды;

2) баланыѕ негiзгі ќўќыќтарын iске асыру жґнiндегi јртїрлi баєдарламалар јзірлейдi;

3) балалар ґмiрi кґрсеткiштерiнiѕ еѕ тґменгi јлеуметтiк стандарттарын, нормалары мен нормативтерiн жаќсарту жаєына ќарай жыл сайын ќайта ќарауды ќамтамасыз етедi;

4) балалар ќўќыќтарын ќорєау саласындаєы ујкiлеттi органдардыѕ халыќаралыќ ынтымаќтастыќ iсiндегi ќызметiн їйлестiредi.

52-бап. Ќазаќстан Республикасыныѕ бала ќўќыќтары туралы
заѕнамасыныѕ саќталуына баќылау жасау

1. Ќазаќстан Республикасыныѕ бала ќўќыќтары туралы заѕнамасыныѕ саќталуына баќылау жасау баланыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн ќамтамасыз етуге баєытталєан жјне оны ујкiлеттi мемлекеттiк органдар Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕдарында белгiленген ќўзыретi шегiнде жїзеге асырады.

2. Жеке жјне заѕды тўлєалардыѕ баланыѕ ќўќыќтарын iске асыруєа баєытталєан ќызметi баќылау объектiсi болып табылады.

3. Баќылау тексерулер (жоспарлы, жоспардан тыс) тїрiнде жїзеге асырылады.

4. Жоспарлы тексерулер ујкiлеттi мемлекеттiк органдар бекiтетiн кестелерге сјйкес жылына бiр рет кезеѕдiлiкпен жїзеге асырылады.

Жоспардан тыс тексерулер баланыѕ ќорєалатын ќўќыќтары мен заѕды мїдделерiн бўзу ќаупiн дереу жоюды талап ететiн, сондай-аќ азаматтардыѕ ґтiнiштерiне дереу назар аударуды талап ететiн жаєдайларда жїзеге асырылады.

Тексерудi жїргiзу мерзiмi бес кїннен аспауєа тиiс.
Ескерту. 52-бап жаѕа редакцияда - Ќазаќстан Республикасыныѕ 2006.01.31. N 125 (ќолданысќа енгізілу тјртібін 2-баптан ќараѕыз) Заѕымен.

      53-бап. Баланыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi функцияларды
              жїзеге асыратын мемлекеттiк органдар мен
              ўйымдардыѕ ќызметiн їйлестiру

Баланыѕ ќўќыќтарын ќорєау жґнiндегi функцияларды жїзеге асыратын мемлекеттік органдар мен ўйымдардыѕ ќызметiн їйлестiрудi Ќазаќстан Республикасыныѕ Yкiметi жїзеге асырады.

Ќазаќстан Республикасыныѕ
Президенті